eylem biçim bilimi, dilbilgisel görünüş, kılınış, söylem yapısı, sözel anlatı
Zaman, görünüş ve kılınış edinimi alanında yürütülen çalışmalar, söylem yapısı ile eylemlerin içkin anlamsal özelliklerinin yabancı dil öğrenen bireylerin dilbilgisel zaman kullanımlarına etkisini incelemektedirler. Bu çalışmalardan elde edilen bulgular genelde “görünüş kuramı” (hypothèse de la primauté de l’aspect) ve “söylem kuramı” (hypothèse discursive-fonctionnelle) adlı iki kuram çerçevesinde değerlendirilir.
Görünüş kuramı, başlangıç düzeyindeki yabancı dil öğrencilerinin dilbilgisel zaman seçimlerinde eylemlerin içkin anlamsal özelliklerinin etkili olduğunu öne sürer. Bu kurama göre söz konusu öğrenciler son noktalı eylemleri (verbes téliques) geçmiş zamanda (passé composé), son noktasız eylemleri (verbes atéliques) ise şimdiki zamanın hikayesinde (imparfait) çekerler. Söylem kuramı da başlangıç düzeyindeki yabancı dil öğrencilerinin dilbilgisel zaman seçimlerinde söylem yapısının etkili olduğunu savlar. Söz konusu öğrenciler bu kurama göre on noktalı eylemleri (verbes téliques) geçmiş zamanda (passé composé) ve söylemin ön planında (avant-plan), son noktasız eylemleri (verbes atéliques) ise şimdiki zamanın hikayesinde (imparfait) ve söylemin arka planında kullanırlar. Her iki kuram da öğrencilerin dil düzeyleri ilerledikçe söz konusu etkenlerin öğrencilerin dilbilgisel zaman seçimlerindeki etkisini yitirmeye başlayacaklarını bildirmektedirler.
Görünüş kuramı ve söylem kuramı bir çok çalışmada ayrı ayrı test edilmişlerdir. Her iki kuramı bir arada test eden çalışma sayısı oldukça azdır. Bu çalışma bu noktadaki boşluğu gidermek amacındadır. Görünüş kuramı ve söylem kuramı İngilizce, İtalyanca, İspanyolca ve Fransızca gibi bir çok Hint-Avrupa dillerinde ve Japonca ve Çince gibi bazı uzak doğu ülkelerinin dillerinde test edilmiştir.
Fransızca öğrenen Türk öğrencilerin sözel anlatılarındaki zaman, görünüş, kılınış ve söylem özelliklerini inceleme konusu yapan çalışma sayısı oldukça azdır. Bu alandaki eksikliği gidermeyi de amaçlayan çalışmamız Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fransız Dili Eğitimi Anabilim Dalının birinci, ikinci, üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencileri ile anadili Fransızca olan Fransız katılımcılar oluşturmaktadır. Katılımcılara Walt Disney yapımı Lion King ve A Christmas Carol adlı çizgi sinemaların Fransızca seslendirmeli biçimleri izletilmiş ve bu filmlerin sözlü olarak yeniden anlatılmaları istenmiştir. Anlatılara zaman sınırı konulmamıştır. Bireysel olarak gerçekleştirilen sözlü anlatılar araştırmacı tarafından kaydedilmiş ve yazıya dökülmüştür. Sözlü anlatılar daha sonra yukarıda sözü edilen kuramların savları doğrultusunda zaman, görünüş, kılınış ve söylem yapıları bakımından çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular söz konusu kuramlar çerçevesinde çözümlenmiş, alanyazındaki öteki çalışmalarla olan benzerlik ve ayrılıkları tartışılmıştır.
Çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde konu ve sorun ana çizgileriyle ortaya konulmuş, çalışmada sıkça karşılaşılacak olan terimler açılanmış ve araştırma soruları verilmiştir.
İkinci bölümde öncelikle eylem biçimbilimi çalışmalarında büyük önem taşıyan zaman ile ilgili ilk çalışmalar üzerinde durulmuş ve bu çalışmaların günümüzdeki görünüş, kılınış ve söylem yapıları çalışmalarına nasıl dönüştüğü alanyazındaki çalışmalardan örnekler verilerek gösterilmiştir. Daha sonra, görünüş ve kılınış kuramlarının inceleme alanlarına aldığı temel kavram ve terimler ve kullanılan yöntemlerle ilgili bilgiler yine alanyazından örneklerle verilmiştir.
Üçüncü bölümde, çalışmaya katılanlar ve uygulanacak yöntem ; veri toplama araçları ; görünüş, kılınış ve söylem yapılarını belirlemede uygulanan ölçütler alanyazından ve bu çalışmadaki kimi örneklerle desteklenerek tanıtılmıştır.
Dördüncü ve son bölümde, elde edilen bulgular sunulmuş ve bu bulgular söz konusu iki kuramın savları ve alanyazının öteki çalışmalarındaki bulgular doğrultusunda değerlendirilmiştir.
Çalışma sonunda elde edilen bulgular, öğrencilerin eylem seçimlerinde ne söylem yapılarının ne de eylemlerin içkin anlamsal özelliklerinin bütünüyle etkili olduğunu ortaya koymuştur. Çalışmada Kay Kare testleriyle ortaya çıkan sonuçlardan biri de söylem yapıları ve eylemlerin içkin anlamsal özelliklerinin etki derecelerinin katılımcılar arasında anlamlı farklılıklar göstermesidir. Buna göre birinci ve ikinci sınıf öğrencilerine göre üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin dilbilgisel zaman seçimlerinde söz konusu faktörler daha etkili olmuştur.