işletme bilgi yönetimi ,işletme defteri ,işletme defteri nedir ,işletme lojistiği ,işletme lisans tamamlama ,işletme lisans ,işletme ne iş yapar ,işletme nerede okunur ,işletme projesi ,işletme rehni ,işletme rehni kanunu ,işletme raporu ,işletme soruları ,işletme sınav soruları ,işletme taban puanları ,işletme tez konuları ,işletme uzmanı ,işletme ve finans dergisi ,web tabanlı işletme oyunları ,işletme yüksek lisans ,işletme yönetimi ders notları ,işletme yönetimi dersleri ,işletme yönetimi bölümü ,işletme yüksek lisans bölümleri ,işletme zor mu ,iktisat fakültesi ,iktisat bölümü iş olanakları ,iktisat mezunları ,iktisata giriş ,iktisat başarı sırası ,iktisat ekonomi ,iktisat faktoring ,iktisat final soruları
bölüm 1. DIġ ÖDEMELER BĠLANÇOSU VE DIġ
DENGE
Ülkelerdeki iktisadi gelişmelerin dış seyrini yansıtması bakımından
ödemeler bilançosu, son derece önemli bir konuma sahiptir. Bu itibarla bu
bölümde ödemeler bilançosunun tanımı ve özellikleri, hesap kalemleri,
ödemeler bilançosunda çift kayıtlı muhasebe sistemi, ödemeler bilançosunda
dış denge mekanizması, ödemeler bilançosunun kısıtları, ödemeler bilançosu
ve iktisadi başarı konuları ayrıntılı açıklamalarla ele alınacaktır.
1.1. DıĢ Ödemeler Bilançosu Tanımı ve Gereği
Ödemeler bilançosu olarak ifade edilen iktisadi analiz tablosu; bir
ülkenin belirli bir dönemde genlikle bir yıl içinde diğer ülkelerle
gerçekleştirmiş olduğu her türlü ekonomik faaliyetlerin parasal yansımalarını
ayrıntılı bir biçimde gösteren bir tablodur. Ödemeler bilançosu, bu kapsamda
ülkelerin dış dünya ile gerçekleştirdiği ekonomik faaliyetlerin parasal
yansımaları itibariyle hangi konumda olduğunu açıkça ortaya koyma
özelliğine sahiptir. Gerçekleşen ekonomik faaliyetler neticesinde ülke
ekonomisinin dış denge itibariyle özellikle açık pozisyonda olması, değişik
boyutlarda da bütün kesimler tarafından eleştirilebilen istenmeyen bir haldir.
Öncelikle ödemeler bilançosu açığı ya da fazlası kavramları üzerine
kısa bir izahatta bulunmakta yarar var. Kısaca ödemeler bilançosu olarak
ifade edilen dış ödemeler bilançosunun bir bütün olarak açık ve fazla vermesi
diye bir olay söz konusu değildir. Çünkü ödemeler bilançosu her halükarda
bütünlük içinde mutlaka bir dengeye ulaşmak zorundadır. Genel söylemde
ödemeler bilançosunun açık ya da fazla vermesi alt kalemlerde, esasta cari
işlemler kalemlerinde görülen bir gerçekliktir. Bu konuda aşağıda çok daha
detaylı anlatımlarda bulunulacaktır.
Her geçen zaman diliminde küreselleşmenin de etkisiyle ülkelerin dış
ekonomik faaliyetlerinde çok ciddi artışlar görülmektedir. Bu realite ülkelerin
toplam ekonomik faaliyetleri içindeki dış ekonomik ilişkilerinin öneminin
giderek arttığı anlamına gelmektedir. Dış ekonomik faaliyetlerde görülen bu
artış, doğal olarak ilgili faaliyetlerin ayrıntılı bir biçimde analizinin 2
yapılmasını da kaçınılmaz kılmıştır. Çünkü dış âlem ile artan ekonomik
ilişkilerin ne düzeyde seyrettiği, bu faaliyetler neticesinde ülkenin
pozisyonunun pozitif mi, yoksa negatif bir durum mu sergilediği son derece
önemli konulardır.
Hükümetlerin toplumdan destek alabilmelerinin temel etkeni, hiç
şüphesiz iktisadi alandaki genel başarı düzeyidir. İlgili alandaki olumlu
gelişmede dış dengenin öneminin her geçen gün artarak devam ettiği açıkça
görülmektedir. Çünkü gelişen küreselleşme eğilimi, ülkeleri her geçen gün
daha fazla dış ekonomik faaliyete zorlamakta, bu da ekonominin genel
dengesi içindeki dış dengenin nispi önemini arttırmaktadır. Dolayısıyla
ekonomi yönetimini elinde bulunduran siyasiler için dış ödemeler
bilançosunda görülen dengesizlikler, sadece dış dengesizlik yönüyle değil,
ekonomiyi birçok yönden etkilemesi özelliğiyle çok daha dikkatle izlenmesi
gereken son derece önemli bir iktisadi gelişmedir. Bilhassa ödemeler
bilançosunun cari işlemler kalemlerinde görülen açık, ekonominin genel
dengesini çok faklı yönlerden etkileyebilmektedir. Bu itibarla cari
işlemlerdeki açık; milli gelir daralmasına, istihdam imkânlarının düşmesine,
işsizliğin yaygınlaşmasına, yatırım ve tasarrufların azalmasına, ekonomik
büyüme ve kalkınma sorunlarının artmasına, fiyatların ve döviz kurlarının
istikrarsızlaşmasına, döviz rezervlerinin erimesine ve nihayetinde dış
borçların artmasına varıncaya kadar birçok alanda menfi etkiye sahiptir. Bu
nedenle ödemeler bilançosu siyasi otorite için sadece dış denge anlamında
değil, ekonominin genel gidişatı hakkında da önemli bir gösterge özelliğine
sahip olduğu için son derece önemli bir ölçüttür. Bu çerçevede ödemeler
bilançosunun genel durumunun ve alt kalemlerdeki detaylarının, ülkelerin
siyasi otoritelerine yeni ekonomi politikalarını oluşturmada rehberlik etme
özelliği bulunmaktadır.
Ödemeler bilançosunun alt kalemlerinde görülen dengesizlikler sadece
siyasi otoriteler için değil, daha birçok kesim için dikkatle izlenmesi gereken
göstergelerdendir. Özellikle ülkede dış ticaret yapan ihracatçı ve ithalatçılar
için ödemeler bilançosunun genel seyri oldukça önemlidir. Mesela, ithalat
yapan kişi ve kurumlar için döviz kurlarının bu günkü değeri kadar
gelecekteki değeri de önem arz etmektedir. Bu nedenle ülkenin genel anlamda
dış açık verme eğiliminde olması ileriki dönemlerde döviz sıkıntısı
yaşanmasına yada en azından kurların yükselme eğilimine girmesine neden
olacaktır ki bu da ithalatın maliyetini arttıracak önemli bir etkendir.
Öte yandan ülkede döviz üzerinden, işlem yapan diğer kişi ve
kurumlar için de ödemeler bilançosunun seyri oldukça önemlidir. Özellikle 3
geleceğe dönük döviz alımı ve satımı yapanlar için muhtemel gelecekteki
kurların ne olacağını tahmin edebilmek büyük ölçüde ödemeler bilançosunun
gelişimine bağlıdır. Eğer genel anlamda ülkeden döviz çıkışı söz konusu ise
ileriki dönemde kurların seyrinin yukarı doğru olacağını tahmin edebilmek
zor olmayacaktır. Sadece döviz üzerinden işlem yapanlar değil, yabancı
tahvil, hazine bonosu, banka mevduatı ve hisse senedi gibi varlıklara yatırım
yapanlar da ülkenin ödemeler bilançosu ile yakından ilgilenmek
zorundadırlar.
Ayrıca ilgili ülkeyle değişik boyutlarda ekonomik ilişkilerde bulunan
diğer ülke, kuruluş ve kurumlar için de söz konusu ülkenin ödemeler
bilançosunun genel durumu oldukça önemli bir parametredir. Örneğin eğer
ülke ekonomisi yoğun bir şekilde döviz kaybediyorsa bu ülkeden alacaklı
olanlar ve yeni borç verme durumunda olanlar, ilgili ülkeye karşı çok daha
itinalı davranmak zorunda olacaklardır.
Ödemeler bilançosunun yapısı ve gelişimi birçok yönden söz konusu
ülkenin sade vatandaşlarının da ilgisini çekmektedir. Eğer adı geçen ülkede
para ikamesi varsa, bu manada vatandaşlar milli para yerine birçok ekonomik
faaliyetini yabancı paralar üzerinden gerçekleştiriyorsa, doğal olarak
ödemeler bilançondaki gelişmeler vatandaşın da yakın takibinde olacaktır.
Hatta para ikamesi olmasa dahi eğer ülkede birçok yatırım malı, enerji ve
mamul mal ithal yollardan karşılanmak durumunda ise ödemeler
bilançosunun seyrine bağlı kurlardaki değişme ülkedeki genel fiyat düzeyini
yakından etkileyecektir.
1.2. DıĢ Ödemeler Bilançosunun Hususiyetleri
Bir ülkedeki yerleşik kişiler tarafından belli bir dönem içinde genelde
bir yılda gerçekleştirilen her türlü iktisadi faaliyetin parasal karşılıklarının,
belirli bir düzene göre gerçekleştirilen kayıtlarından oluşan tablo, ödemeler
bilançosu olarak adlandırılmaktadır. Ödemeler bilançosu sahip olduğu kayıt
düzeni gereği birçok hususiyete sahiptir. Söz konusu özellikler, ödemeler
bilançosunun yetkin olduğu alanlar ile kısıtlı olduğu alanların
tanımlanmasında da belirleyici konumdadırlar.