bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
TÜRKiYE’DE BÜTÇE AÇıKLARININ TEMEL
MAKROEKONOMIK DECIşKENLER ÜZERINE ETKiSi
[1981-2003 VAR, ETKI-TEPKi ANALIzI,
VARYANS AYRIŞTIRMASIl
Doç, Dr,Salih Barışıll
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi
iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi
•••
Özet
Ferdi Kesilioğlu
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi
Devrek Meslek Yüksekokulu
Öğretim Görevlisi
Bu çalışmada Türkiye’de büıçe açıklarının makroekonomik degişkenler üzerindeki eıkileri, Yapısal
Olmayan Veklör Oıoregresyon (V AR) yönıemi kullanılarak incelenmiştir. Büıçe açıklan, enflasyon, cari
açıklar, istihdam, büyüme ve yalırım degişkenlerinden oluşan model, i987: ı-2003:4 dönemi için lahmin
edilmiştir. Türkiye’de büıçe açıkları ile enflasyon, cari açıklar ve büyüme arasında bir ilişki tespiı edilmişIir.
Ilave olarak bu ilişkinin varlıgını kuvveılendirmek ve yönünü ıespiı amacıyla Granger Nedensellik ıesli
yapılmışur. Bütçe açıgı ile enflasyon, cari açık ve büyüme arasında çift yönıu nedensellik ilişkisi ortaya
çıkmışıır. İstihdamdan bütçe açıklarına ve büyümeden yaunma dogru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi tespit
edilmişIir. Sistemde yer alan degişkenlerden biri olan yaıınmlar ile büıçe açıkları arasında ilişki olduguna dair
bulgu elde edilmemişIir
Anahtar Kelimeler: Bütçe açıkları, enflasyon, cari açıklar, istihdam, ekonomik büyüme.
The Effects of Budget Deficils on the Basic Macro Economics Variables
in Turkey (1987-2003 VAR, lmpulse-Response Analysis, Variance
Decomposition)
Abstract
In ıhis study, ıhe effects of budgeı deficits on the basic macroeconomics variables in Turkeyare
examined by using vector auto regression (VAR). The model which consists of budgeı deficits, inflation,
current deficiıs, employment, investmenı and economic growth is estimated for ıhe perıod of 1987: 1 –
2003:4. The results indicate a muıua! (two-way) causalily relationship between the budgeı deficits and
inflation, currenı deficits, economic growıh. In addition, we carried out ıhe Granger Causa!ily Tesı in order lo
find the direclion of the reIaıionship. Our sıudy reveals a ıwo-way-causality belween budget deficiı and
inflaıion, current deficiı and economic growıh. One-way relaıions towards employmenı ıo budgeı deficit and
ıowards growıh to inveslmenl have been esıahlished. The sıudy does noı yield a relaıionship beıween budget
deficiı and invesımenıs, which is one of the variables in lhe syslem.
Keywords: Budget deficits, inflaıion, currenı deficiıs, employment, economic growıh.
60 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 614
Türkiye’de Bütçe Açıklannın Temel
Makroekonomik Değişkenler Üzerine Etkisi
(1987-2003 VAR,Etki-Tepki Analizi,
Varyans Aynştırması)*
1. Giriş
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
Bütçe açıkları, iktisadi yaklaşımların hep ilgi odağı olmuştur. ı700’lü
yılların ikinci yarısından ı920′ li yılların sonlarına kadar hakim olan ve
“bırakınız yapsınlar bırakınız geçsinier” şeklinde özetlenen Klasik İktisadi
Yaklaşım ısrarla denk bütçenin önemi üzerinde durmuş ve bütçe açıklarının
ekonomik istikrarsızlığa yol açacağını ileri sürmüştür. Devleti zorunlu bir fena
olarak gören Klasik İktisadi Yaklaşım açık veren bir bütçenin olağanüstü bir
gelir niteliğindeki borçlanmayı artıracağını, borçlanmanın artmasının ise uzun
dönemde kamu maliyesini zora sokacağını savunmuştur. Bu görüş; devletin
adalet, savunma, eğitim, sağlık gibi kamusal mal ve hizmetlerin dışında
ekonomiye müdahale etmemesi gerektiğini savunmuş olup, ı929 yılında
ABD’de patlak veren ve dünya ekonomisini derinden etkileyen buhranı
açıklamakta yetersiz kalnuştır.
ı929′ da başlayan büyük buhrandan çıkış reçeteleri öneren ve Klasik
Yaklaşıma alternatif bir yaklaşım olarak ortaya çıkan Keynesyen görüş ise
devletin kamu harcamaları, kamu gelirleri ve bütçe vasıtasıyla ekonomiye
müdahale etmesi gerektiğini savunmuştur. Klasik İktisadi Yaklaşımın ünlü
denk bütçe prensibinin terk edilemez bir ilke olmadığını savunan Keynesyen görüş;
kamu harcamaları ve kamu gelirleri vasıtasıyla uygulanan açık bütçe politikasının
önemine ve makro ekonomik değişkenler üzerindeki etkilerine değinmiştir.
* Bu çalışma, ZKÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, “Türkiye’de
Bütçe Açıklarının Makroekonomik Değişkenler Üzerindeki Etkileri” adlı yüksek
lisans çalışmasından oluşmuştur.
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 61
Keynesyen görüş ile ekonomi üzerinde meydana getireceği etkilerin daha
fazla önemsenmeye başlandığı bütçe açıkları, beraberinde bu açıkların
finansmanı sorununu da gündeme getirmiştir. Oluşan bütçe açıklarının nasıl
finanse edileceği ve bu finansman yöntemlerinin ekonomide meydana
getireceği etkiler uzun yıllardan beri iktisatçılann en çok tartıştığı konuların biri
olmuştur. Bu çalışmada, 2 nolu başlık altında sıralanan çalışmalarda incelenen
iki değişkenli bir modelden farklı olarak bu değişkenlerin hepsi birlikte analize
tabi tutulmaktadır. Bütçe açıklannın ekonominin temel değişkenlerinden olan
enflasyon, cari açıklar, büyüme, istihdam ve yatınmlar üzerindeki etkileri önce
teorik, daha sonra ampirik olarak incelenmektedir.
2. Bütçe Açıklannın Temel Makro Ekonomik
Değişkenler Üzerindeki Etkisi ve Konu ile Ilgili
LiteratürÖzeti
Bütçe açıklan başta enflasyon olmak üzere ekonomik büyüme, dış
ödemeler dengesi, yatınmlar ve istihdam gibi temel makro ekonomik
değişkenler üzerinde farklı şekil ve derecede etkiler meydana getirmektedir.
Bütçe açığı, bir değişken üzerinde olumlu etki meydana getirebiliyorken aynı
anda başka bir değişkeni olumsuz etkileyebilmektedir. Aynı zamanda açık
başlangıçta olumlu şekilde etkilediği bir değişkeni açığın sürekliliğine ve
büyüklüğüne bağlı olarak daha sonra olumsuz etkileyebilmektedir.
2.1.Bütçe Açıklannın Enflasyon Ozerindeki Etkileri
Teorik olarak bütçe açıklarının ister para basarak isterse borçlanma
yoluyla finanse edilmesinin enflasyona yol açtığı ileri sürülmektedir. Bütçe
açıklarının merkez bankası kanalıyla para basılarak finanse edilmesi para
arzının artmasına, artan para arzı ise enflasyonun yükselmesine neden
olmaktadır (GÜRBÜZER, 1997:7). Kamu, bütçe açıklannı finanse etmek için
parasal finansman yerine borçlanmaya başvuruyor ve reel faiz oranı reel
büyüme oranından daha yüksek ise, bir noktadan sonra borcun sürdürebilirliği
sorunu ortaya çıkmaktadır (ÖNDER vd. 1995:55).
Bütçe açıkları ile enflasyon arasındaki ilişkileri test etmeye yönelik
çalışmaların çoğunda teorik yapıyı destekler nitelikte sonuçlar elde edilmiştir.
Darrat (2000), Yunanistan 1954-1993 dönemi için hata düzeltme modeline
dayalı çalışmada parasal büyümenin yanı sıra kronik bütçe açıklarının
enflasyonist süreçte önemli ve doğrudan roloynadığı yönünde bulgular elde
etmiştir. Neyaptı (2003), 1970-1989 dönemi 54 gelişmiş ve gelişmekte olan
ülke için panel veri yöntemini kullanarak yaptığı çalışmada bütçe açığı ile
62 _ Ankara Üniversitesi SBF Dergisi _ 61.4
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
enflasyon arasındaki ilişkiyi test etmiş ve bütçe açıklannın merkez bankalarının
bağımsız olmadığı ve finansal piyasalann enflasyon beklentilerine uygun
tepkiler verecek kadar gelişmediği ülkelerde enflasyonist etkilerin daha fazla
olduğu bulgulannı elde etmiştir.
Türkiye’ye yönelik çalışmalarda, Batavia ve Lash (1983), 1950-1985
dönemini kapsayan regresyon analizinde enflasyonun kendi kendini besleyen
bir süreçte işlediğini ve enflasyon oranında meydana gelen bir artışın bütçe
açıklarının artmasına neden olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Artan bütçe
açıklarının para arzının artmasına, enflasyon sürecinin oluşmasına neden
olduğunu ve böylece bütçe açıkları ile enflasyon arasında çift yönlü bir ilişki
bulunduğuna dair bulgular elde etmişlerdir. Öniş ve Özmucur (1990), 1981-
1987 dönemi için parasal taban, fiyatlar genel seviyesi, döviz kuru ve ihracat
değişkenlerini içeren VAR yöntemiyle yaptıkları çalışmada bütçe açıklarının
enflasyonun belirleyicilerinden biri olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Ülengin
(1995), 1981-1992 dönemini kapsayan çalışmada Granger nedensellik testi için
beşli otoregresif model uygulanmış olup bütçe açığı ile rezerv para arasında çift
yönlü nedensellik olduğu ve TÜFE’den bütçe açığına doğru bir nedensellik
ilişkisi gözlendiğini bulmuştur. Metin (1998), 1950-1987 dönemini kapsayan
en küçük kareler yöntemi ile yapılan regresyon analizinde borçların monetize
edilmesinin reel büyüme oranını ve bütçe açıklarının enflasyonu etkilediği
sonucuna ulaşılmış olup; bütçe açıklarındaki artışın enflasyonu hızlandırdığına
yönelik bulgular elde etmiştir.
Emsen vd. (2001), 1984-2000 dönemini kapsayan yapısalolmayan VAR
yönteminin kullanıldığı çalışmalarında gerek enflasyonun gerekse bütçe
açığının para arzının oluşumunda kısa dönemli etkisinin olmadığını tespit etmiş
ve enflasyonun oluşumunda bütçe açığı şoklannın para arzı şoklarından daha
etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Uzun dönemde enflasyonun bütçe açığı
üzerinde etkisinin azaldığı, enflasyonun en önemli belirleyicisinin para arzı
olduğunu belirtmişlerdir. Günaydın (2001), 1975-1998 dönemini kapsayan
Granger nedensellik testinin Hsiao yöntemini kullanılarak yapılan çalışmada
Türkiye’de bütçe açıklan ile enflasyon arasında çift yönlü bir ilişkinin varlığına
dair bulgular elde etmiştir. Günaydın (2004a), 1971-2002 arası dönem için hata
düzeltme modeline dayalı Granger nedensellik testi ile koentegrasyon
analizinde para arzı, enflasyon ve bütçe açıkları arasında uzun dönemli ilişki
olduğunu gözlemlemiş olup uzun dönemde para arzından enflasyona doğru bir
nensellik bulunduğu ve bütçe açıklarının azaltılmasının enflasyonun
düşürülmesi üzerinde önemli katkıda bulunacağı sonucuna varmıştır.
Salih Banşık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 63
2.2.Bütçe Açıklannın Ödemeler Dengesi Ozerindeki
Etkileri
Bir çok ekonomist bütçe açıklarıyla dış ödemeler dengesi açıkları
arasında doğrudan bir etkileşim olduğunu kabul etmektedir. Hükümet bütçe
açıklarını finanse etmek için borçlanmaya başvurması faiz oranlarını
yükseltmektedir. Yüksek faiz oranları özel yatırım harcamalarının caydırıcı
etkisi denilen dışlama etkisi ve yabancılar için yurtiçi finansal yatırımların
çekici hale gelmesi şeklinde iki etkiye sahiptir (MC CONEN, vd. 1993:358-
359). Yurtiçi finansal kaynakların cazip hale gelmesi yurtiçine yabancı fonların
akışını hızlandırmaktadır. Bu ise döviz kurlarının artmasına engelolarak yerli
paranın aşırı değerlenmesine neden olmaktadır. Yerli paranın aşırı değerlenmesi
ise üretim maliyetlerini diğer ülkelere göre artırdığı için ihracat azalırken,
ithalat artmaktadır. Sonuç olarak, bütçe açıklarının artması dış ticaret açıklarını
da (ikiz açıklar) artırmaktadır (BALL / MANKIW, 1995:98-99).
Bütçe açıklarıyla dış ticaret açıkları arasındaki ilişkiyi test etmeye
yönelik ekonometrik çalışmalarda birbirinden farklı sonuçlar elde edilmiştir.
Kearney ve Monadjemi (1990), 1972-1987 dönemi için Avustralya, İngiltere,
Kanada, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya ve ABD’yi kapsayan VAR
yöntemiyle yaptığı çalışmasında geçici ikiz açıkların bulunduğu ancak ikiz
açıkların sürekli olmadığına yönelik bulgular elde etmiştİr. Bachman (1992),
ABD’de 1974-1988 dönemi için VAR yöntemiyle yapmış olduğu çalışmada
bütçe açıkları ile cari işlemler açığı arasında eş bütünleşme olmadığı sonucuna
ulaşmıştır. İslam (1998), Brezilya’ da 1973- 1991 dönemi için Granger
nedensellik testi ile yaptığı çalışmasında bütçe açıkları ve dış ticaret açıkları
arasında karşılıklı (iki yönlü) bir ilişki olduğunu bulmuştur. Piersanti (2000),
1970-1997 dönemi için OECD ülkelerini kapsayan çalışmada Granger-Sim
.nedensellik testİ ve araç değişkenler yöntemiyle bir çok gelişmiş ülkede cari
işlemler açıkları ile bütçe açıklan arasında bir ilişki bulunduğunu tespit etmiştir.
Türkiye’ye yönelik çalışmalarda Bilgili ve Bilgili (1998), bütçe açıkları
ve cari işlemler arasındaki ilişkide ikiz açıklar hipotezinin geçerli olmadığı
sonucuna ulaşmıştır. Kutlar ve Şimşek (2001), 1984-2000 dönemi için
koentegrasyon testİ, hata düzeltme modeli ve nedensellik testİ kullanılan
çalışmasında bütçe açıkları ile dış ticaret açıkları arasında güçlü bir nedensellik
ilişkisinin varlığına dair bulgular elde etmişlerdir. Yapılan koentegrasyon
analizinde iki değişken arasında uzun dönemli ilişkisinin varlığı doğrulanmıştır.
Akbostancı ve Tunç (2002) 1987-2001 dönemini kapsayan koentegrasyon ve
hata düzeltme modeli ile yapmış oldukları çalışmada yönü belirli olmamakla
birlikte bütçe açıkları ile dış tİcaret açıkları arasında uzun dönemli bir ilişki
gözlemlemişlerdir. Kısa dönemde bütçe açıklarının artmasının, dış ticaret
64 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61-4
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
açıklarını artırdığı, bütçe açıklarının azalmasının ise dış ticaret dengesinin
sağlanmasına yardımcı olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Günaydın (2004b) 1987-
2003 döneminde Granger nedensellik testi kullanılan çalışmada bütçe açıklanndan
dış ticaret açıklanna doğru bir nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.
Çetintaş ve Banşık (2005), Granger ve Hasio nedensellik testlerini kullandıkları
çalışmada bütçe açıklan ile dış ticaret açıklan arasında bir nedensellik ilişkisi
bulunmadığını tespit etmişlerdir.
2.3.Bütçe Açıklannın Istihdam Üzerindeki Etkileri
Klasik iktisadi düşüncenin öngördüğü mal ve faktör piyasasının tam
istihdam dengesinde olduğu ve piyasalarda bir dengesizlik (eksik istihdam)
meydana geldiğinde arz ve talep koşullarının etkisiyle piyasaların tekrar
dengeye geleceği yaklaşımı 1929 ekonomik bunalımdan kurtulmaya yetmemiş,
piyasadaki kriz daha da ağırlaşmıştır. Krize çözüm, Keynes tarafından
sistematize edilmiştir. Keynes, klasiklerin iddia ettiği gibi ekonomide her
zaman kendiliğinden tam istihdam denge seviyesinin mevcut olmadığını,
ekonominin eksik istihdamda da dengede olabileceğini, bu yüzden devlet
müdahalesiyle tam istihdam denge seviyesine ulaşılabileceği ni savunmuştur
(BUITER, 1985:75). Devlet yapacağı tüketim ve yatınm harcamaları ile efektif
talebi artırarak tam istihdam sağlayacaktır.
Kamunun cari ve yatınm harcamaları toplam harcamalar içerisinde
önemli bir yer tutmaktadır. İşsizliğin yüksek olduğu bir ekonomide kamu
kesimi yapmış olduğu harcamalar yoluyla toplam talebi artırarak işsizliği
azaltabilir. Kamu kesimi yapmış olduğu altyapı yatınmlarıyla özel sektörün
gelişimini teşvik ederek yatırımların ve istihdamın artmasına öncülük edebilir.
Kamu harcamaları sonucunda ortaya çıkabilecek bütçe açıklannın neden
olduğu faiz oranlarındaki artış yatınmları dışlamaktadır (BULUT, 2002:73).
Konu ile ilgili ekonometrik çalışmaya rastlanmamıştır.
2.4.Bütçe Açıklannın Ekonomik Büyüme Üzerindeki
Etkileri
Kamu harcamalarının arttırılması şeklinde gerçekleşen bir bütçe açığı
ekonomik büyüme üzerinde olumlu etkilere sahip olabilir. Kamu kesimi
tarafından gerçekleştirilen gerekli altyapı yatırımları özel yatınmları teşvik
etmekte, sağlık ve eğitim-öğretim hizmetleri ile beşeri sermayenin niteliği ve
niceliği artınlmakta ekonomik yapı için gerekli yasal ve idari kararların
alınmasıyla işgücü ve sermayenin etkinliği artınlarak ekonomik büyüme
hızlanmaktadır. Fiziki ve beşeri sermayenin artırılması, teknolojik gelişme ve
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 65
kaynak kullanımında etkinliğin artınımasına yönelik yapılan kamu harcamaları
ekonomik büyümeyi olumlu etkilemektedir.
Barro (1991), 98 ülkenin 1960-1985 yılları arasındaki yatay-kesit
verilerini kullanarak en küçük kareler yöntemiyle yapmış olduğu çalışmasında
büyüme oranı ile kamunun tüketim harcamaları arasındaki negatif bir ilişki
olduğu sonucuna varmıştır. Nelson ve Singh (1994), 70 ülke için en küçük
kareler yöntemini kuııanarak yapmış olduğu çalışmasında kalkmmakta olan
ülkelerde bütçe açıklarının ekonomik büyüme üzerinde etkisinin olmadığı veya
çok küçük olduğu yönünde bulgular elde etmiştir.
2.5. Bütçe Açıklannın Yatınmıara Etkileri
Teorik olarak bütçe açıklarının borçlanma ile finansmanının yatınmları
dışlayıcı etkiye sahip olduğu kabul edilmektedir (ŞİMŞEK, 2000:69). Bütçe
açıklarında meydana gelen artış sermaye hareketlerinin serbest olduğu bir
ekonomide yurtiçi ve yurtdışı kaynaklardan yararlanmayı gerektirir. Kamu
kesiminin borçlanma isteği mevcut kaynaklara olan talebi artırdığından (ek fon
talebi) faiz oranlarını yükseltecektir. Faiz oranlarındaki yükselme ise özel
kesim tüketim ve yatınm harcamalarının kısmi veya tam azalmasına neden
olabilmektedir (BULUT, 2002:44).
Klasiklerin savunduğu tam dışlama etkisi kaynakların tam olarak
kuııanıldığı ekonomilerde firmaların çıktıyı artıramamaları nedeniyle ortaya
çıkmaktadır. Böyle koşullarda talepteki bir artış, çıktıyı değil, fiyat düzeyini
artıracaktır. Ancak, kullanılmayan kaynakların bulunduğu bir ekonomide tam
dışlama etkisi söz konusu olmayabilir. Kamu harcamalarının artması şeklindeki
bir mali genişleme Ricardian Denklik Teorisine göre gelirdeki yükselmeyle
birlikte tasarruf düzeyini de yükseltecektir. Tasarruftaki bu genişleme de özel
harcamaların yerini tümüyle değiştirmeden daha büyük bir bütçe açığını finanse
etmeyi olanaklı kılacaktır. Diğer bir ifadeyle, gelirin yükselmesi nedeniyle bir
kamu harcamaları artışıyla birlikte tasarruflarda yükseliyorsa, bu durumda
yatınmlarda bire-bir bir azalma meydana gelmek zorunda değildir. İşsizliğin
bulunduğu bir ekonomide talep artışı gelir ve çıktıyı yükselttiği için dışlama
tam değildir; tasarruflar yükselir. ve faiz oranları (faize duyarlı para talebi
nedeniyle) yatırımları tıkayacak kadar yükselmez (DORNBUSCH / FİSCHER,
1994:133).
Arora ve Dua (1993), 1980-1990 dönemi için ABD’yi kapsayan
çalışmasında en küçük kareler yöntemini kuııanarak büyük bütçe açıklarının
yurtiçi yatınm1arı azalttığı yönünde bulgular elde etmişlerdir. Ball ve Mankiw
(1995), ABD’ de, bütçe açıklarının faiz oranlarını artırdığını ve dolayısıyla
ulusal tasarrufları ve yatırımları azalttığını, ulusal paranın değerlenmesine
66 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61-4
neden olmak suretiyle de dış ticaret açıklarını meydana getirdiğini ortaya
koymaktadır. Ghali (1998), Granger nedensellik testi kullanarak Tunus için
yapmış olduğu çalışmasında kamu yatmmlannın özel yatmmlar üzerinde kısa
dönemde negatif etkisinin, hem özel yatmmlar hem de ekonomik büyüme
üzerinde uzun dönemde negatif etkisinin olduğunu bulmuştur.
3. Ekonometrik Yöntem ve Veri Seti
3.i.Birim Kök Analizi
Ekonometrik modellerde kullanılan değişkenler arasında anlamlı ilişkiler
elde edilebilmesi için serilerin durağan olması gerekmektedir. Durağanlık genel
bir tanımlama ile; sabit ortalama, sabit varyans ve seriye ait iki değer arasındaki
kovaryansın incelenen zamana değil, yalnızca iki zaman değeri arasındaki farka
bağlı olması şeklinde ifade edilmektedir (BERBER / ARTAN, 2004; 11).
İktisadi değişkenlerin varlığı maruz kaldıklan şoklarla ilişkilidir. Bu
şoklar değişkenler üzerindeki etkileri birkaç dönem içerisinde yok olan geçici
şoklar olabileceği gibi etkileri uzunca bir süre devam eden kalıcı şoklar da
olabilir. Kullanılan seriler bu şoklann karakterlerine göre trend veya mevsimsel
dalgalanma özellikleri gösterebilmektedirler. Trend ve mevsimsel dalgalanma
gösteren seriler durağan değildirler (YURDAKUL, 2000;2)
Serilerin durağan olup olmadıklannın test edilmesinde Dickey ve Fuller
(1981) tarafından geliştirilmiş Genişletilmiş Dickey Fuller (ADF) testi
kullanılabilir. Bu çalışmada, hem sabitli ve trendli hem de sabitli-trendsiz
modeller esas alınmıştır.
k
t1Yı =OCo + oc i Yı-ı + i fl;t1yı_;+ Ci
;=1
k
t1Yı =oco +ocl trend+ocı Yı-ı + Ifl;t1YI-i +cı
;=1
(3. i)
(3.2)
(3.1) ve (3.2) numaralı regresyon denklemlerindeki Y; durağanlık testine
konu olan değişkeni, ~ birinci derece fark operatörünü, £ ise hata terimlerini
göstermektedir. Yapılan ADF kök birim testi için iki hipotez kurulmuş olup
bunlar; Ho: aı = O Burada kurulan hipotezlerden Ho reddedilirse Y’nin
Hı:al<O
durağan olduğuna karar verilir.
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 67
3.2. Vektör Otoregresyon Modeli
Makroekonomik modellerde kullanılan değişkenlerin dışsalolup
olmadığının kesin olarak bilinmediği durumlarda VAR modeııeri
kuııanılmaktadır. Sims tarafından geliştirilen VAR modeli, seçilen bütün
değişkenleri birlikte ele alan bir sistem bütünlüğü içerisinde incelemektedir.
Model içinde kullanılan değişkenler arasında kesin bir biçimde içsel ve dışsal
değişken ayınmı söz konusu değildir (ÖZGEN / GÜLOGLU, 2004:95). Yı ve
zı gibi iki zaman serisinin olduğu bir modelde Yı serisinin zaman içindeki
hareketi, zı serisinin şimdiki ve geçmiş değerlerinden ve aynı şekilde zı
serisinin zaman içindeki hareketi de Yı serisinin şimdiki ve geçmiş
değerlerinden etkileniyor olsun. Bu tanımlamaya göre iki değişkenli basit bir
sistem (ÇEKEROL / GÜRBÜZ, 2004:3);
yı = bıo – bl2z1 + yııyı – i + Yl2Z1 – 1+ cyı (3.3)
Zl = b20 – b21YI + Y21YI – i + Y22Z1 – i + CZI (3.4)
Burada; yı ve Zı ‘nin durağan olduğu cyı ve CZI ‘nin sırasıyla oy ve
ol standart sapmalarıyla birlikte white noise (beyaz gürültü) olduğu {cyı}ve
{czı}’ nin ilişkisiz white noise hata terimleri olduğu varsayılmaktadır.
(3.5)
e”
eı,
+ e”
BA,.,
EN.. ,
DACIK.,
ıST. -,
BUY.. ,
YAT. -,
Makroekonomik modellerde yer alan değişkenler arasında geneııikle
dinamik bir geri besleme mevcuttur. Sistemde yer alan herhangi bir zaman
serisinin, zaman içinde izlediği trendin, sistemdeki başka bir zaman serisinin
trendinden bağımsız olup olmadığı tam olarak bilinememektedir. Bu tür
simetrik bir etkileşimin söz konusu olduğu zaman serilerini içeren çok dcnklemli
sistemlerde, VAR adı verilen yöntemler kullanılmaktadır (KAZDAGLI,
1996:42; ÖZGEN / GÜLOGLU, 2004:96).
Modelde kullanılan her değişken kendisinin ve modelde bulunan diğer
değişkenlerin geçmiş değerlerinin bir fonksiyonudur. Bu fonksiyon çalışmamızdaki
serilerle örneklendirilerek gösterilirse altı değişkenli otoregresif model
alttaki gibidir.
BA C a{L) a,~L) a{L) a,,(L) a,,(L) a,,(L)
EN cı a,{L) a,~L) am a,,(L) aııCL) a,,(L)
DAClK = cı + a,,(L) a,I..L)a{fJ a,,(L) aııCL) a”,(L)
ıST. c. a{L) al..L) a{f) a ••(L) a.,(L) a ••(L)
BUY C a,,(L) a,I..L)a{L) a,.(L) aııCL) a,,(L)
YAT C, a,{L) a,I..L)a{fJ a ••(L) a,,(L) a ••(L)
68 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61-4
Burada; BA, bütçe açığı; EN, enflasyon; DACIK cari denge; ıST,
toplam işsiz sayısı; BUY, reel GSYİH; YAT, özel sektör sabit sermaye
yatırımları ve C sabit terimler olarak tanımlanmıştır.
e “, e 2′, e J” e “, e “, e ” ortalaması sıfır ve sabit kovaryansa sahip rastgele
stokastik süreçlerdir. Katsayılar matrisindeki aij(L) terimi şöyle ifade edilebilir.
Alt indis ij, denklem numarası ve açıklayıcı değişkeni temsil eder. Örneğin; a23
2. denklem, ENı ve 3. açıklayıcı değişken DACIKı_ı. L ise gecikme
işlemcisidir.
3.3.Nedensellik Testi
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
VAR modelinde değişkenler arası nedensellik testlerinin yapılabilmesi
için tüm değişkenlerin durağan oImasl gerekmektedir (Enders, 1995 :327). Eğer
tüm değişkenIer durağansa standart F-testi iIe nedensellik iIişkisi test edilebiIir.
Granger nedensellik testi, aşağıdaki regresyonlann tahminini içermektedir
(Tan, 2002:269):
LI LI
Y. = ao + i/LX -i +i aY. – i + Ui
i=1 i=1
LI LI
X = {30 + i aY; – i + i /LK, – i + Ui
i=1 i=l
(3.6)
(3.7)
Burada test ediIen hipotez örneğin; X’ten Y’ye doğru nedensellik ilişkisi için;
Ho : i fJ, = O (X’ten Y’ye nedensellik yoktur)
Hi : i fJ, 1:- O (X’ten Y’ye nedensellik vardır)
şeklindedir. iIk adımda kısıtIamasız iIişkideki hata terimIeri kareIeri toplamının
buIunmasl için,
LI LI
Y.=ao+ I,B.X-i+ Iay.-i+Ui
i=l i=l
şeklindeki kısıtlamasız iIişki tahmin ediIerek, bunun da hata terimleri kareleri
LI
topIamı i e} bulunur. Bu da RSSuR oIarak gösteriIir.
1=1
(3.8)
Salih Barışık – Ferdi Kesıkoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 69
İkinci adımda kısıtlı ilişkideki hata terimleri kareleri toplamı bulunması
n
için i px, -i terimi dışarıda bırakılarak, geride kalan;
;=1
n
y, = aO + i ai Y, – i + Ui
i=!
ilişkisi tahmin edilerek, bu kısıtlamalı ilişkinin hata terimlerinin kareleri
n
toplamı i eı
2
bulunur. Bu RSSR olarak ifade edilir. Hipotezin testinde aşai=!
ğı daki F testi hesaplanır.
F = (RSSR – RSSUR)/ m
RSSUR/(n – k)
Burada RSSR; kısıtlamalı ilişkideki hata terimlerinin kareleri toplamını,
RSSUR; kısıtlamasız ilişkideki hata terimlerinin kareleri toplamını, m; dışarıda
bırakılan gecikmeli değişken sayısını, n; örnek hacmi ve k; kısıtlamasız
regresyonda tahmin edilen parametre sayısını göstermektedir.
Hesaplanan F değeri F tablosundan Fa(m, n – k) değeri bulunarak
karşılaştınlır. Hesaplanan değer tablo değerinden küçükse Ho hipotezi “X’ten
Y’ye nedensellik yoktur” kabul edilir; büyük ise Ho hipotezi reddedilerek,
“X’ten Y’ye nedensellik vardır” şeklindeki alternatif hipotez kabul edilir.
Bütün bu işlemler Y’den X’e doğru nedensellik olup olmadığını araştırmak için
de (3.6) numaralı eşitlik üzerinde aynı şekilde uygulanır.
3.5.Etki Tepki Fonksiyonlan
Etki-tepki fonksiyonları, rassal hata terimlerinden birindeki bir standart
hatalık şokun, içsel değişkenlerin şimdiki ve gelecekteki değerlerine olan
etkisini yansıtır. Bir makro ekonomik büyüklüğün üzerinde en etkili değişkenin
hangisi olduğu varyans ayrıştırması ile; etkili bulunan bu değişkenin politika
aracı olarak kullanılabilir olup olmadığı ise, etki-tepki fonksiyonları ile
belirlenir (Özgen ve Güloğlu, 2004:97). Diğer bir ifadeyle etki-tepki analizi bir
değişkende meydana gelecek rastgele bir ‘şok’un sistemdeki diğer değişkenler
üzerindeki etkisini analiz etmekte ve bu bakımdan ekonomik politikalara yön
vermede önemli bir işlev görmektedir. Hareketli ortalama vektörü (VMA)
gösterimi Sims (l980)’in yönteminde şokların VAR sisteminin içerdiği
değişkenler üzerindeki etkilerinin zaman yolunun çizilmesine olanak tanır.
10 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61.4
Etki-tepki fonksiyonu iki değişkenli VAR matris formunda yazılırsa,
[ylı,]=[aıoa]ıo +(aaıııı aaıııı] [YLIı– i]+[eı/] i eıı
hareketli ortalama sunumu {e,/} ve {cS,}serileri açısından yazılabilir.
[Y’]=[:Y]+ f(<DııCi)
l, Z i=O <DııCi)
<DııCi)] [CY’ – i]
<DııCi) Cu – i
00
veya daha özet formda, x, = ;.ı +L<DiEr- i
i=O
(3.9)
Bu hareketli ortalama sunumu özellikle yı ve Zl serileri arasındaki
karşılıklı etkileşimi incelemek için yararlı bir araçtır. <J)i’nin katsayıları
{01}ve {cuhokları Yıve Zl serilerinin tüm zaman yolu üzerindeki etkilerini
ortaya çıkarmak için kullanılabilir. Burada dört eleman <Djk (O) etki çarpanlandır.
Örneğin; <J)12(O) {cu}, deki “bir” birimlik bir değişmenin yı üzerindeki
ani etkisidir. Aynı şekilde <J)”(1), <J)ıı(1) sırasıyla {01 – ı}ve {elf – ı}’deki bir
birim değişmelerin yı üzerindeki bir dönemlik etkileridir. Dört terimden ibaret
olan bu katsayılar kümesi <J)ıı(i), <J)ıı(i), <J)ıı(i), <J)ıı(i) etki-tepki fonksiyonları
olarak adlandırılır. Etki-tepki fonksiyonları grafikselolarak {yı} ve
{z,}serilerinin değişik şoklar karşısındaki tepkileri şeklinde çizilmektedir.
3.6. Varyans Aynştırması
VAR modelinin hareketli ortalamalar bölümünden elde edilen varyans
ayrıştırması değişkenlerin kendilerinde ve diğer değişkenlerde meydana gelen
şoklann kaynaklarını yüzde olarak ifade eder. Kullanılan değişkenlerde
meydana gelecek bir değişimin yüzde kaçının kendisinden, yüzde kaçının diğer
değişkenlerden kaynaklandığını gösterir. Bir değişkende meydana gelen
değişmelerin büyük bölümü kendisindeki şoklardan kaynaklanıyorsa, bu
değişkeni n dışsalolarak hareket ettiğini gösterir. Varyans ayrıştırması
değişkenlere arasındaki nedensellik ilişkilerinin derecesi konusunda da bilgi
verir (ENDERS, 1995:311).
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 71
3.7.Veri Seti
Bu çalışmada, 1987:01-2003:04 dönemine ait çeyreklik veriler
kullanılarak Türkiye’ de bütçe açıklarının bazı makro ekonomik değişkenlerle
nedensellik ilişkisini analiz edebilmek için, bu ilişkiyi etkileme potansiyeline
sahip altı değişkenli yapısalolmayan otoregresif bir model kurulmuştur. Bütçe
açıklan, enflasyon, cari açık, istihdam, büyüme ve yatırım modelde yer alan
değişkenlerdir. Bu değişkene aİt tanımlamalar Tablo. 1’de sunulmaktadır.
Tablo.l. Değişkenlerin Tanımlanması
Değişkenler Tanım Tür
Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş reel bütçe açıkları İçsel
EN Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş enflasyon oranı İçsel
DACIK Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş cari dengenin reel İçsel
değeri
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
İST Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş imalat sanayi İçsel
istihdam edilenler
BUY Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş GSYİH’nın reel İçsel
değeri
YAT Mevsimsel düzeltmeye tabi tutulmuş özel sabit sermaye İçsel
yatırımlarının reel değeri
Modelde, bütçe açığını tanımlamada bütçe açığı tanınuna en uygun
değişken olarak kabul edilen konsolide bütçenin gelir-gider arasındaki fark
seçilmiştir. Enflasyonu tanımlamada Tüketici Fiyat Endeksinin seçilmesinin
nedeni fiyat hareketlerini iyi bir şekilde yansıtmasının yanı sıra nominal serileri
reel hale getirmek için kullanılan 2000=100 bazlı GSYİH deflatörüne paralellik
göstermesidir. Dış açıklar için cari dengenin alınmasının nedeni mal ve hizmet
hareketleriyle birlikte sermaye hareketlerini de kapsamasıdır. İstihdam için
toplam işsiz sayısının seçilmesinin nedeni bütçe açıklanyla işsizlik arasındaki
teorik çerçeveye uyması ve ele alınan döneme ilişkin veri setinin tam olmasıdır.
İşsizlikle ilgili yüzdelik çeyreklik veriler mevcut değildir. Büyüme için
GSYİH’nın seçilmesinin nedeni yurtiçi büyürneyi yansıtan en iyi değişken
olmasındandır. Yatırım için özel sektör sabit sermaye yatırımlarının
seçilmesinin nedeni bütçe açıklarıyla yatırımlar arasındaki teorik ilişkinin bu
değişkenle tam olarak test edilebileceğinin düşünülmesidir. Bütçe açığı ve
GSYİH değişkenleri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Yeri
Dağıtım Sistemi’nden, istihdam ve yatırım değişkenleri OECD online veri
12 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61.4
sisteminden, cari açık ve enflasyon değişkenleri de IMF, IFS (International
Financial Statistic) online veri sisteminden derlenmiştir. Modelde kullanılan
TÜFE ve işsiz sayıları hariç tüm değişkenler milyar TL cinsinden olup 2000=100
bazlı GSYİH deflatörü ile reel hale getirilmiştir.
4. Modelin Tahmini
4.1. Birim Kök Testi Sonuçları
Durağanlık sınaması için kritik değerler ise Dickey ve Fuller yöntemi
tarafından hesaplanan T-istatistik değerleridir. Yapılan ADF testinde bağımlı
değişkenin hangi gecikmelerinin regresyon denkleminde yer alacağına karar
verirken Akaike bilgi kriterinden (AIC) yaralanılmıştır.
Tablo.2. Serilerin Birim Kök Testleri
Serinin Adı Sabitli Sabitli ve Trendli
SA -0.47 (5) [-3.54, -2.90, .2,59] -5.38* (l) [-4.10, -3.48, -3.17]
EN 1.86 (1)**[ -3.53, .2.90, .2.59] 0.55 (l)
t.EN -2.48 (l) -3.93** (l)
DACIK -4.09* (1) -4.4 ı* (l)
ıST -1.81 (l) -1.22 (l)
t.IST .5.29* (l) .5.45* (I)
SUY .0.95 (I) -3.89** (l)
YAT -2.40 (2) [-3.53, -2.91, .2.59] -2.43 (2) [.4.10, -3.48, -3.17]
t.YAT -8.57* (2) -8.68* (2)
Not: t. serilerin 1. derece farkını göstermektedir. *, ** seri/erin sırasıyla % 1 ve %5 düzeyinde
anlamlı olduğunu göstermektedir. ( ) Parantez içindeki sayılar gecikme uzunluğunu
göstermektedir. [ J Parantez içindeki değerler ise sırasıyla %1, %5 ve %10 düzeyinde kriıik 1-
istatistik değerleridir.
Yapılan ADF birim kök testi sonucunda bütçe açığı (BA) ve büyüme
(BUY) değişkenlerinin sabitli ve trendli, cari açık (DACIK) değişkeninin de
hem sabitli, hem de sabitli ve trendli olmak üzere seviye itibari ile durağan
olduğu buna karşılık enflasyon (EN), istihdam (ıST) ve yatınm (Y AT)
değişkenlerinin seviye itibari ile durağan olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Durağan olmayan EN, ıST ve YAT değişkenlerini durağan hale getirmek için
serilerin birinci derece farkı alınmıştır. Fark alma işlemi sonucunda EN
değişkeninin sabirli ve trendli olarak %5 düzeyinde ıST ve YAT
değişkenlerinin ise hem sabitli hem de sabitli ve trendli olmak üzere % 1
düzeyinde anlamlı olduğu görülmüştür.
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 13
4.2. VAR Sonuçlan
VAR modelinin önemli bir özelliği, teorinin öngördüğü nedensellikten
ziyade değişkenler arası gerçek nedensellik ilişkilerini ortaya koymasıdır. VAR
analizi sonucunda bütçe açıklan ile bir dönem gecikmeli olarak, kendisi ve
enflasyon değişkeni arasında istatistikselolarak ilişki bulunmaktadır. Modelde
kullanılan gözlem sayısına ait Hablo değeri %5 düzeyinde 1.658’dir. Bir
önceki dönem bütçe açığı kendisi üzerinde 0.48 gibi yüksek oranda bir etkiye
sahip iken enflasyon değişkeni üzerinde 8,96E-16 gibi oldukça düşük bir
oranda etkilidir. Her iki katsayının pozitif olmasından dolayı bütçe
açıklarındaki bir artış enflasyondaki değişme üzerinde küçük de olsa bir artış
meydan getirmektedir.
YAT
-0.092364
[-1.11021 ]
66
ıST BUY
7.52E-12 -0.045880
[ 1.88262]* [-0.52731]
BA(-I)
Tablo. 3. VAR Analizi Sonuçları
Dönem: 1987: 1-2003:4 Gözlem Sayısı:
BA EN DACIK
0.487943 8.96E-16 -0.053168
[3.66548]* [4.63751]* [-0.88371]
BA(-2) -0.236163 4.36E-16 -0.105708 -4.63E-12 -0.160874 -0.034622
[-1.86101]* [2.36882]* [-1.84308]* [-1.21609] [-1.93955]* [-0.43654]
BA(-3) 0.045152 -4.72E-16 0.004943 -2.75E-12 0.172558 0.058371
[ 0.34153] [-2.46092]* [ 0.08272] [-0.69454] [ 1.99694]* [ 0.70646]
Düze1til R2 0.858914 0.910919 0.409594 0.139999 0.955511 0.234877
F-statistic 22.30754 36.78989 3.428119 1.569762 76.17133 2.074429
Not: Parantez içindeki değerler t-istatistik değerlerdir. * % 5 düzeyinde anlamlı olan t-istatistik
değerleridir. Yapılan VAR analizinde uygun gecikme uzunluğu üç olarak seçilmiştir. Gecikme
uzunluğunun belirlenmesi için LR(sequintial modified LR test istatistiği), FPE (final prediction
error), AlC (Akaike bilgi kriteri), SCL (schwarz bilgi kriteri) ve HQ (Hannan-Quin bilgi kriteri)
istatistiklerine bakıimıştır. Bunlardan LR istatistiği, FPE istatistiği ve HQ istatistiğiniıı uygun
gecikme uzunluğunu 3 olarak belirlemesinden dolayı modelde kullanılan gecikme uzunluğu 3
gecikme olarak belirlenmiştir.
İki dönem önceki bütçe açıkları ile enflasyon (EN), cari açık (DACIK) ve
büyüme (BUY) değişkenleri arasında istatistikselolarak ilişki bulunduğu
görülmektedir. Katsayısının pozitif olmasından dolayı “iki” dönem önceki bir
birimlik bütçe açığı enflasyondaki değişme üzerinde 4.36E-16’lık bir artış
meydana getirmektedir. Bütçe açıklarında meydana gelen bir birimlik artış cari
açıkları üzerinde katsayının negatif olmasından dolayı 0.10′ luk azaIışa sebep
14 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61-4
olmaktadır. Benzer bir şekilde büyüme de katsayının negatif olmasından dolayı
açıklarda meydana gelen bir birimlik artış O.16’lık bir düşüşe sebep olmaktadır.
VAR analizi değişkenler arasındaki ilişkinin varlığını ve bu ilişkinin negatif
veya pozitif olduğuna ilişkin bilgiler vermektedir.
4.3.Nedensellik Sonuçları
VAR analizi ve nedensellik testleri birbirimden bağımsız ve farklı
amaçlar için kullanılmasına rağmen, ilave bir bilgi olarak VAR analizinde
negatif ve pozitif bir şekilde tespit edilen ilişkinin yönünü ve kaynağını tespit
etmek için nedensellik analizi yapılmasını ihtiyaç duyduk. TabiaA’de ikinci
sütunda yer alan değerlerden birincisi ilk değişkenden ikinci değişkene doğru
nedensellik olup olmadığını gösteren hesaplanan F-testi değeri, ikincisi ikinci
değişkenden birinci değişkene doğru nedensellik olup olmadığını gösteren
hesaplanan F-testi değerini ifade etmektedir. F-testi değerleri mutlak suretle
pozitif çıkmakta ve ilişkinin varlığını gösterirken VAR analizinde tespit edilen
ilişkinin varlığını kuvvetlendirmede kullanmaktayız. F tablo değeri: 2.76<F
hesaplanan değer ise söz konusu değişkenler arasında nedensellik vardır.
Üçüncü sütunda yer alan aklar ise söz konusu değişkenler arasındaki
nedenselliğin yönünü göstermektedir.
TabloA Granger Nedensellik Testi Sonuçları
DEGİşKENLER F Hesaplanan NEDENSELLİK
Enflasyon-Bütçe Açığı 3.86/3.22 •………•
Cari Açık-Bütçe Açığı 3.18/2.94 •………•
İstihdam-Bütçe Açığı 2.88/0.04 —-+
Büyüme-Bütçe Açığı 4.08/3.04 ……….•
Yatırım-Bütçe Açığı 0.18/0.61 YOK
Cari Açık-Enflasyon 1.78 / 1.79 YOK
İstihdam-Enflasyon 0.62/1.22 YOK
Buyume-Enflasyon 2.10 / 1.29 YOK
Yatırım-Enflasyon 1.07/0.62 YOK
İstihdam-Cari Açık 2.32/0.5 ı YOK
Büyüme-Cari Açık 2.73/2.48 YOK
Yatırım-Cari Açık 0.04/1.58 YOK
Büyüme-İstihdam 0.92/1.62 YOK
Yatırım-İstihdam 0.64/ 1.95 YOK
Yatırım-Büyüme 0.68/3.16 +—
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 15
Not: Kritik F-değeri: Fo.o.\ (m. “.k) = FO.0513. 56) = 2. 76 ‘dır. Granger nedensellik testinde gecikme
uzunluğu LR istatistiği, FPE istatistiği ve HQ istatistiğinin uygun gecikme uzunluğunu “üç”
olarak belirlemesinden dolayı üç seçilmiştir.
F-hesaplanan ile f-tablo değerlerinin karşılaştınlmasıyla elde edilen
sonuçlara göre bütçe açıklarıyla enflasyon, cari açıklar ve büyüme değişkenleri
arasında çift yönlü, istihdam değişkeni ile istihdamdan bütçe açığına doğru tek
yönlü nedenseııik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Nedenseııik testi sonuçlarına
göre diğer değişkenlerden büyüme-yatınm arasında büyümeden yatınma doğru
tek yönlü bir nedensellik olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Elde edilen nedensellik testi sonuçlan VAR analizi bulgularıyla
örtüşmekte ve VAR analizinin sonuçlanm kuvvetlendirmemize yardımcı
olmaktadır. VAR analizinde elde edilen bulgular çerçevesinde anlamlı tistatistikleri
ve F istatistikleri göz önüne alınarak bu nedensellik ilişkilerini
değerlendirirsek; bütçe açıklannın enflasyondaki değişme üzerindeki etkisi bir
ve iki gecikmeli dönemde katsayının pozitif olmasından dolayı pozitiftir.
Enflasyondaki değişmenin bütçe açıklan üzerindeki etkisi ise istatistiki olarak
anlamlı olan iki gecikmeli dönemde katsayının pozitif olmasından dolayı bütçe
açıklarını artıncı yöndedir.
Bütçe açıkları ‘nın cari açıklar üzerindeki etkisi istatistiki olarak anlamlı
olmamakla beraber iki gecikmeli dönemde katsayının negatif etkisinden dolayı
azaltıcı yöndedir. Ancak iki gecikmeli dönem göz önüne alınırsa katsayının
negatif olmasından dolayı azaltıcı yönde olduğu ve bunun da bütçe açıklanndan
cari açıklara doğru olan ilişkiyi yansıttığı söylenebilir. İstihdamdan bütçe
açıklarına doğru tek yönlü bir nedensellik bulunmaktadır. Bütçe açıklannın
büyüme üzerindeki etkisi istatistiki olarak anlamlı olan iki gecikmeli dönemde
katsayının negatif olmasından dolayı azaltıcı, üç gecikmeli dönemde ise
katsayının pozitif olmasından dolayı artıncı yöndedir.
4.4.Etki- Tepki Analizleri
Bu kısmında, etki-tepki fonksiyonlanndan bütçe açıklannda meydana
gelen “bir standart hatalık” şok karşısında diğer değişkenlerin tepkilerini
gösteren grafiklere yer verilmiştir. Standart hataları türetmek için Monte Carlo
simülasyon tekniği kullanılarak, etki-tepki fonksiyonlarındaki nokta tahminler
için, 100 iterasyonlu güven sınırları hesaplanmıştır. Grafikteki kesikli çizgiler
“bir” standart hatalık güven sınırlannı, düz çizgiler ise nokta tahminlerini
göstermektedir.
16 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61-4
Grafik 1Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun Enflasyon Üzerindeki Etkisi
, ,SE.’ 5
1.0E+15
Grafık 2 Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun Cari Açıklar Üzerindeki Etkisi
‘.5E .•.l!i
, .OE .•. 15
S.CE. ,4
, ,OE.15
6 8 , o 12 14 16 18 20
1- EN ….. ~_?~
S.CE.1.
S,CE.’.
10E.ıs
. .
B 10 12 14 , 6 , o 20
Grafik 3 Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun istihdam Üzerindeki Etkisi
Grafik 4 Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun Büyüme Üzerindeki Etkisi
1,oe.•.ı5
1.01!.10
• ‘O
1- BUY …..••• 25E i
,e 18 20
‘.5E .•.15
1,OE .•.,S
Grafik 5 Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun Yatırımlar Üzerindeki Etkisi
,’.o-e…E.ıo.’.~ ~ ~~~::~=:~= ::ir e a 10 1::ir ,. , a 18 20
1- “yy …..• 28E i
Grafik 5 Bütçe Açıklarındaki Bir Birimlik
Şokun Kendisi Üzerindeki Etkisi
………
‘.DE .•.’ 5
• ‘O
ı – BA ….. ;!; 2″SA]
Grafik 1, bütçe açıklannda meydana gelen “bir” standart hatalık şokun
(seçilen zaman dönemi içinde) enflasyondaki değişmeyi nasıl etkilediğini
göstermektedir. Grafikten görüldüğü üzere etki başlangıçta negatif iken ikinci
dönemden sonra inişli-çıkışlı bir seyir izlemektedir. Etki ikinci dönemden
altıncı döneme kadar pozitif bir seyir izlemektedir. Altıncı dönemden sonra ise
etki zayıflamaktadır. Burada bütçe açıklannda meydana gelen “bir” standart
hatalık şoku n enflasyon üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olması, VAR
analizinden elde edilen ilişkiyi de destekler niteliktedir. Grafik 2’ye göre Bütçe
açıklarında meydana gelen “bir” standart hatalık şok cari açıklar üzerinde inişliSalih
Barışık – Ferdi Kesikoğlu e Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 77
ÇıkıŞlı bir yönseme göstermekle birlikte ele alınan dönem boyunca genellikle
negatif bir etki göstermektedir. Bu durum ise VAR analizindeki bulgular ile
paralellik taşımaktadır. İstatistikselolarak aralarında güçlü bir ilişki
bulunamamakla birlikte Grafik 3’e göre bütçe açıklarındaki bir standart hatalık
şok özellikle üçüncü dönemin sonundan itibaren sekizinci dönemin sonuna
kadar istihdamda pozitif bir yönseme göstermekte olup sekizinci dönemden
sonra etkisi zayıflamaktadır.
Grafik 4, bütçe açıklarında meydana gelen “bir” standart hatalık şokun
büyüme üzerindeki etkisini göstermektedir. Ele alınan dönem içerisinde ilk iki
dönem bütçe açıklarında meydana gelen “bir” birimlik şok büyüme üzerinde
pozitif yönde etki gösterirken, ikinci dönemin sonundan dördüncü dönemin
sonuna kadar keskin bir negatif seyir sergilemektedir. Dördüncü dönemden
sonra ise inişli-çıkışlı bir yönseme mevcuttur. Onuncu dönemden sonra inişliÇıkıŞlı
seyir devam etmekle birlikte etki zayıflamaktadır. Bütçe açıklanyla
büyüme arasında yapılan nedensellik analizinde sonucunda çift yönlü bir ilişki
bulunmuştur. Bütçe açıklarının büyüme üzerindeki etkisi yapılan VAR analizi
sonuçlanna göre bir ve iki gecikmeli olarak negatif buna karşılık üç gecikmeli
pozitiftir. Grafik 4, bu ilişkiye benzer bir yönseme izlemektedir. Grafik 5 bütçe
açıklarındaki bir standart hatalık şokun yatırımlar üzerindeki etkilerini
göstermektedir. Yapılan VAR analizi ve Granger nedensellik testleri sonucuna
benzer bir biçimde yatırımların tepkisi belirsizdir. Son olarak, Grafik 6 ise
bütçe açıklarında meydana gelen “bir” birimlik şokun kendisi üzerindeki
etkisini göstermektedir. Grafikten görüldüğü üzere meydana gelen “bir”
birimlik şok kendisini hemen göstermekte ve üçüncü döneme kadar devam
etmektedir. Üçüncü dönemden sonra ise dönem boyunca dalgalı ve etkisi
giderek zayıflayan bir seyir izlemektedir.
4.5. Varyans Ay”ştırması Sonuçları
Varyans aynştırmaları her bir değişkendeki öngörü hatasının varyansını
her bir içsel değişkene göre ayrıştırmaktadır. Sistemde kullanılan değişkenlerden
birinde meydana gelecek olan bir değişmenin yüzde kaçının kendisinden,
yüzde kaçının da diğer değişkenlerden kaynaklandığını göstermektedir
(ENDERS,1995:311).
Bütçe açıklarının sistemde bulunan tüm değişkenler üzerindeki etkilerini
görebilmek için düzenlenen Tablo.5’de değişkenlerin yirmi dönemlik varyans
ayrıştırma sonuçları verilmektedir. Ortalama bir eğilimin belirlenebilmesi için
yirmi dönemlik ayrıştırma sonuçları, aritmetik ortalamaları alınarak ortalama
bir değer ile ifade edilmiştir. Değişkenlerin her biri için varyans ayrıştırmalan
yapılmış olup, bunların içinden bütçe açıklarının etkisini gösteren sütunlar
18 e Ankara Üniversitesi SBF Dergisi e 61.4
seçilmiştir. Örneğin, beş gecikmeli bütçe açığının öngörü hatasının varyansı
%63.48 oranında bütçe açığı şoklarından kaynaklanmaktadır. Beş gecikmeli
enflasyon değişkeninin öngörü hatasının varyansı ise %21.15 oranında bütçe
açığındaki şoklardan kaynaklanmaktadır.
Tablo5.’deki yirmi dönemlik genelortalamalara göre bütçe açıklannın
kendisi üzerindeki etkisi %54,18’dir. Yirmi dönemlik ortalamaya göre bütçe
açıklarının enflasyon üzerindeki etkisi %18.4′ dür. Bütçe açıklarının cari
açıklar üzerindeki etkisi yirmi dönemlik ortalamaya göre %7.01, istihdam
üzerindeki etkisi %6.04, büyüme üzerindeki etkisi %2.91 ve yatınm üzerindeki
etkisi %2.74’dür.
Tablo.S VAR Sistemindeki Değişkenlerin Varyans Ayrıştırmatan
Dön Bütçe Açığı Enflasyon Cari Açık İstihdam Büyüme Yatırım
1 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
2 88.03 20.65 0.27 5.87 0.01 1.69
3 72.93 27.86 7.27 5.98 1.54 1.82
4 66.64 24.02 7.32 5.76 1.81 1.76
5 63.48 21.15 7.64 5.71 1.58 1.94
6 59.95 19.65 7.13 5.57 1.55 2.14
7 55.88 21.63 7.04 5.61 3.87 2.59
8 52.71 21.02 7.06 6.29 4.35 2.80
9 51.07 19.86 7.54 6.28 4.09 3.01
LO 49.08 19.44 7.52 6.23 3.90 3.03
II 47.12 18.85 7.96 6.41 4.05 3.09
12 45.94 18.36 7.94 6.69 3.94 3.19
13 44.67 18.15 8.00 6.69 3.84 3.30
14 43.26 17.86 8.01 6.73 3.67 3.36
15 42.38 17.53 8.18 6.76 3.61 3.42
16 41.86 17.34 8.17 6.84 3.49 3.45
17 40.91 17.22 8.27 6.84 3.38 3.49
18 39.82 16.99 8.27 6.85 3.25 3.52
19 39.14 16.74 8.32 6.85 3.19 3.55
20 38.64 16.56 8.31 6.89 3.09 3.57
Ort 54.18 18.54 7.01 6.04 2.91 2.74
Not: Tablodaki ilk sütun gecikme dönemlerini, diğer sütunlar ise bütçe açıklarınm kendisi ve
diğer değişkenler üzerindeki etkilerini gösteren varyans ayrıştırma sonuçlarını vermektedir. Ort.
ise 20 dönemlik genelortalamayı göstermektedir.
Salih Banşık – Ferdi Kesikoğlu e Tür1<iye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomik Değişkenler Üzerine e 19
Son olarak oniki dönemlik ortalama bazında bütçe açıklannın enflasyon,
cari açık, istihdam, büyüme ve yatınm değişkenleri üzerindeki etkileri grafik
7′ de gösterilmektedir.
Grafik 7 Bütçe Açıklarının Etkileri Varyans Ayrıştırması
iii] BÜTÇE AÇIOI
• ENFLASYON
.18,54
OCARI AÇiK
O ISTIHDAM ii .B~:,~:~Li
8Y~
Grafik 7’ den görüldüğü üzere varyans aynştırması sonuçlarına göre
bütçe açıklan başta kendisi olmak üzere sırasıyla en fazla enflasyon, cari
açık, istihdam, büyüme ve yatınm değişkenleri üzerinde etkilidir.
S.Sonuç
Türkiye’de yaşanan sürekli ve yüksek kamu kesimi konsolide bütçe
açıklan başta enflasyon olmak üzere yatınm, istihdam, büyüme gibi pek çok
makro ekonomik değişken üzerinde etkiler meydana getirmektedir. Bütçe
açıklarının makro ekonomik değişkenler üzerinde meydana getirdiği etkileri
test etmek amacıyla yapılnuş olan ve 1987: 1-2003:4 dönemini kapsayan
ekonometrik çalışmadan elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir;
Yapılan VAR analizi ve VAR analizinde ispatlanan ilişkilerin
desteklemek ve ilişkilerin kaynağı ve yönünü tespit amacıyla kullandığınuz
Granger nedensellik testi sonuçlanna göre Türkiye’de bütçe açıklan ile
enflasyon arasında çift yönlü pozitif bir ilişki olduğuna dair bulgular elde
edilmiştir. Yapılan varyans aynştırması sonuçları da bu durumu destekler
niteliktedir. Nitekim bütçe açıklannda meydan gelen bir şoku etkileyen en
büyük ikinci değişken enflasyon iken enflasyonda meydana gelen bir şoku
etkileyen ikinci en büyük değişken de bütçe açıklandır. Artan bütçe açıklan ve
80 e AnkaraÜniversitesiSBFDergisie 61-4
finansmanı enflasyonu artırırken, enflasyonda meydana gelen artış kamu
harcamalarını özellikle borç faiz ödemelerini artırıp, kamu gelirlerini
aşındırdığı için bütçe açıklarının artmasına neden olmaktadır.
Elde edilen bulgulara göre Türkiye’de bütçe açıkları ile cari açıklar
arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmaktadır. Bütçe açıklarında
meydan gelen bir artışın cari açıklar üzerindeki etkisi negatif yöndedir. Yapılan
varyans ayrıştırması sonuçları da bu sonucu destekler niteliktedir. Cari
açıklarda meydana gelen bir şoku etkileyen değişkenler arasında en büyük paya
sahip değişken bütçe açıkları iken bütçe açıklarını etkileyen dördüncü değişken
cari açıklardır. Elde edilen bulgulara göre bütçe açıkları ile cari açıklar arasında
beklenenin tersine negatif yönlü bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır.
Çalışmada bütçe açıkları ile istihdam arasında istihdamdan bütçe
açıklarına doğru bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur. İstihdam değişkenine
ilişkin VAR analizi sonuçları istatistiki olarak anlamlı olmamakla birlikte söz
konusu ilişki iki gecikmeli dönemde katsayının negatif olmasından dolayı bütçe
açıklarını azaltıcı olduğu şeklinde ifade edilebilir.
Analiz sonucunda bütçe açıkları ile büyüme arasında çift yönlü
nedensellik ilişkisi bulunmuştur. VAR analizi sonuçlarına göre bütçe açıklan
büyüme üzerinde altı aylık dönem için negatif yönde bir etki meydana
getirirken altı aylık dönemden sonra pozitif bir etki meydana getirmektedir.
Elde edilen bulgulara göre kısa dönemde bütçe açıkları ekonomik büyürneyi
yavaşlatırken uzun dönemde açıkların etkisinin ekonomiye tam olarak
yansımasından dolayı ekonomik büyüme üzerinde pozitif bir etki meydana
getirmektedir. Teorik olarak aralarında güçlü bir ilişki var olan bütçe açıklarıyla
yatırımlar arasında bir ilişki bulunamamıştır.
Kaynakça
bitirme tezi izle, bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi, ,işkhvx<bitirme tezi konuları, bitirme ödevi, örnek bitirme tezi, bitirme projesi, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri,
AKBOSTANCI, Elif/TUNÇ, G.ipek (2002), Turkish Twin Deficits An Error Correction Model of Trade
Balance, Economic Research Center Working Papers, N.01/06 (Ankara: Middle East
Technical University).
ARORA, H./DUA, P. (1993), “Budget Deficits, Domestic Investment and Trade Deficits,”
Contemporary Policy /ssues, Vol. 24: 29-44.
BACHMAN, Daniel David (1992), “Why is The Current Account Deficit So Large? Evidence from
Vektor Autoregressions,” Southem Economk Journal, VoL.59, NO.2: 232-240.
BALL, Laurance/MANKiW, N.Gregory (1995), “What Do Budget Deficit Do?,” (Budget Deficit and
Debt: Issues and Options A symposium sponsored by the Federal Reserve Bank of
Kansas Cityı, http://www.kc. frb.org/publicatlsympos/ 19951
pdf!s95manki.pdf, 20.05.2004.
BARRO, Robert (1991), “Economic Growth in ACross Section of Countries,” Quarterly Journal of
Economics, Yol. 106: 407-444.
BATAYlA, Bala/LASH, Nick (1983), “Public Sector Deficits and Inflation: The Case of Turkey,” The
Journal of Economics, March 3-5: 182-187.
Salih Barışık – Ferdi Kesikoğlu _ Türkiye’de Bütçe Açıklarının Temel Makroekonomık Değişkenler Üzerine _ 81
BERBER, Metin/ARTAN, Seyfettin (2004), “Türkiye’de Enflasyon-Ekonomik Büyüme ilişkisi: Teori,
Literatür ve Uygulama,” Atatürk Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi
Dergisi, Cilt.18, Sayı.3-4: 1-17.
BiLGili, E./BiLGiLl, F. (1998), “Bütçe Açıklarının Cari işlemler Dengesi Üzerindeki Etkileri: Teori ve
Uygulama,” Işletme Finans Dergisi, Cilt:13, Sayı 146: 4-16.
BULUT, Cihan (2002), Kamu Açık/an (istanbul: Der Yayınları).
BUITER, H. Willem (1985). “A Guide to Public Sector Debt and Deficit” Economie Policy, Vol. 1,
No.l: 13-79.
ÇEKEROL, Kamil/GÜRBÜZ, Hüseyin (2004), “Reel Döviz Kuru Değişimleri ile Sektörel Dış Ticaret
Fiyatları Arasındaki Uzun Dönemli ilişki,” http:/ / www. econturk.org/
turkiyeekonomisi / odtu_kamil. pdf, 24.12.2004
ÇETINTAŞ, Hakan/BARIŞIK, Salih (2005), “Yapısal Kırılma, Birim Kök ve ikiz Açıklar Hipotezi:
Türkiye’den Ampirik Bulgular,” Ma/tepe Üniversitesi, /lBF Ekonomik, Toplumsal ve
Siyasal Analiz Dergisi, 2005/1: 43- 57.
DARRAT, Ali F. (2000), “Are Budget Deficits Inflationary Reconsideration of The Evidence,”
Applied Eeonomies, Vol. 7, NO.l0: 633-636.
DICKEY, D.A./FULLER, W.A. (1981), “Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series
With A Unit Root,” Econometrica, Vo1.49, No.4: 1057-1072.
DORNBUSCH, Rodiger/FISCHER, Stanley (1998), Makro Ekonomi (istanbul: Mc Grow Hill-Akademi
Ortak Yayını) (Çev. Salih Ak, Mahir Füsunoğlu, Erhan Yıldırım ve Refia Yıldırım)
EMSEN, Selçuk/AKSU, Hayati/BAŞAR, Selim (2001), “Türkiye’de Bütçe Açıkları ve Enflasyon
ilişkileri,” Atatürk Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.16,
Sayı.3-4: 17.26.
ENDERS,Walter (1995), Applied Econometric Time Series, (New York: lowa State University).
GHALI, K.H. (1998), Public Investment and Private Capital Formation in a Vector Error-Correction
Model of Growth,” Applied Eeonomies, Vo1.30, NO.6: 837-844.
GÜNAYDıN, ihsan (2001), “Türkiye’de Kamu Kesimi Açıkları ve Enflasyon,” Iktisat, Işletme ve
FinansDergisi, Sayı.181: 63-77.
GÜNAYDıN, ihsan (2004a), “Bütçe Açıkları Enflasyonist midir? Türkiye Üzerine Bir inceleme,”
Dokuz Eylül Üniversitesi SBEDergisi, Cilt.6, Sayı.l: 158-182.
GÜNAYDıN, ıhsan (2004b), “Bütçe ve Ticaret Açıkları Arasındaki ilişki: Türkiye Uygulaması,”
Ekonomik Yaklaşım, Cilt.15, SaYl,52-53: 143-160.
GÜRBÜZER, Selma (1997), “Enflasyonun Vergi Gelirlerinin Reel Değeri Üzerindeki Etkisi (Tanzi
Etkisi).” Hazine Dergisi, SaYl,7: 1-30.
ISLAM, Falzul M. (1998), “Brazil’s Twin Deficits: An Emprical Examination,” Atlantic Economic
Journal, Vo1.26, NO.2: 121-128.
IMF, (2005), “International Financial Statistics,” www.imf.org, 20.04.2005.
KAZDAGLI, Hüseyin (1996), “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın Kuruluş Tarihçesi ve 1934-
1938 Dönemindeki Para Politikasının VAR Yöntemiyle Analizi,” Hacettepe Üniversitesi
Iktisadi ve Idari Bilimler Fakü/tesi Dergisi, Cilt.14, SaYl,2: 35-52.
KEARNEY, Calm/MONADJEMI, Mehdi S. (1990), “Fiscal Policyand Current Account Performance:
International Evidence on The Twin Deficits,” Journa/ of Macroeconomies, Vol. 12:
197-220.
KUTLAR, Aziz/şiMŞEK, Muammer (2001), “Türkiye’de Bütçe Açıklarının Dış Ticaret Açıklarına
Etkileri, Ekonometrik Bir Yaklaşım: 1984:4-2002:2,” Dokuz Eylül Üniversitesi Iktisadi
ve Idari Bilim/er Fakültesi Dergisi, Cilt.16: 1-13.
MC CONEN/ CAMPELL, R. /BRUE, L. Stanley (1993), Economics (Mc-Grow Hill).
METIN, Kıvılcım (1998), “The Relationship Between Inflation and Budget Deficit in Turkey,”
Journalaf Business and Economics Statisties, Vol. 16, No.4: 412-422.
82 e AnkaraÜniversitesiSBFDergisie 61-4
NELSON, M. A/SiNGH, R.D. (1994), “The Deficit-Growth Connection: Same Recent Evidence from
Devalaping Countries,” Economic Development and Cultural Change, VoL.42: 167-191.
NEYAPTı, Bilin (2003), “Budget Deficits and Inflation: The Roles of Central Bank Independence
and Financial Market Development,” Contemporary Economic Policy, VoL.21, No.4:
458-475.
ÖNDER, izzettin/KiRMANOGLU, Hülya/KARTALLI, Yeşim (1995), Kamu Açıkları ve Kamu Borçları
(Ankara: Türk Harb-iş Sendikası Yayını).
ÖNiş, Ziya/ÖZMUCUR, Süleyman (1990), “Exchange Rates, Inflation and Money Supply in Turkey,”
Journalaf Development Economies, Vol.32, NO.1:133-154.
ÖZGEN, Ferhat Başkan/GÜLOGLU, Bülent (2004), “Türkiye’de iç Borçların iktisadi Etkilerinin VAR
Tekniği ile Analizi,” METU Studies In Development, VoU1: 93-114.
PIERSANTI, Giovanni (2000), “Current AccQunt Dynamics and Expected Future Budget Deficits:
Same International Evidenee,” Journalaf International Money and Finance, Vol. 19,
NO.2: 255-271.
ŞiMŞEK, Muammer (2000), “Bütçe Açıklarının Finansmanı ve Ekonomik Etkileri,” Erciyes
Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı. 16: 49-73 ..
TARI, Recep (2002), Ekonometri (Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Yayın No:l72).
TeMB (2005), “Elektronik Veri Dağıtım Sistemi,” www.tcmb.gov.tr. 20.05.2005.
ÜLENGiN, Burç (1995), “Bütçe Açığı, Parasal Büyüme, Enflasyon, Döviz Kuru ve Üretim Arasındaki
Nedensellik ilişkileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama,” ODTÜ Gelişme Dergisi, Cilt.22,
Sayı.l: 101-106.
YURDAKUL, Funda (2000), “Yapısal Kırılmaların Varlığı Durumunda Geliştirilen Birim Kök
Testleri,” Gazi Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.2,
Sayı.2:21-34.