Sınıf Yönetimi, Problem Davranışlar, Problem Davranışlarla Baş Etme, Güvengen (Atılgan) Disiplin, Öğretmen-Veli İşbirliği, Aile
Eğitimsel bir çevre iyi bir disiplin gerektirmektedir. Problem davranışların sınıfta yönetim ve disipline duyulan gereksinimi arttırması nedeniyle öğrencilerin istenmeyen davranışlarının yönetimi, sınıf yönetiminin önemli boyutlarından biri olarak her geçen gün daha fazla ilgi odağı olmaktadır. İlgili araştırmalar incelendiğinde bu konuya genellikle öğretmen perspektifinden yaklaşıldığı görülmüştür. Ayrıca incelenen çalışmaların; öğretmen, öğrenci ve velilerin sınıf içindeki hangi davranışları niçin istenmeyen davranış olarak tanımladıkları, öğrencilerin öğretmenlerinin istenmeyen davranışlarla baş etme stratejilerini nasıl algıladığı, aile içinde bu davranışlarla nasıl baş edildiği ve bu süreçte öğretmenlerin ailelerden, öğrenci ve ailelerin öğretmenlerden beklentileri ile ilgili konulara açıklık getirmede yetersiz kaldığı düşünülmektedir.
Bunun yanı sıra öğretmenlerin gerek hizmet-öncesi eğitimlerinde gerekse hizmet
sırasında sınıf yönetimine yönelik pratik uygulamalara olan ihtiyaçlarının arttığının vurgulanmasına rağmen, bu amaçla yapılan hizmet içi eğitim çalışmalarının sonuçları değerlendiren herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu araştırma, öğrencilerin sınıf içinde istenmeyen davranışları ve bu davranışlarla baş etmede kullanılan stratejiler hakkında öğretmen, öğrenci ve veli görüşleri ile Güvengen (Atılgan) Disiplin Modelini temele alarak uygulanan eğitim programının öğretmenlerin baş etme stratejilerine nasıl bir etkisinin olduğunu, aynı okulda derinlemesine inceleyen nitel/durumsal bir çalışmadır.
Araştırma için belirlenen ilköğretim okulu, şehrin dış taraflarında, alt sosyoekonomik düzeyde bir okuludur. Verilerin toplanmasında iki aşamalı bir desen izlenmiştir. Birinci aşamada yöntem ve veri üçgenlemesi birlikte kullanılmıştır.
Araştırma verileri üç farklı kaynaktan (öğretmen, öğrenci ve veli), nitel veri toplama tekniklerinden eleştirel olay, gözlem, görüşme ve doküman incelemesi ile nicel veri toplama yöntemlerinden kişisel bilgi formları ve anket kullanılarak elde edilmiştir.
Öğretmenlerden biri kadın, dördü erkektir. Beş öğretmenin üçü 4. sınıf, ikisi 5. sınıf öğretmenidir. Öğrencilerin 75’ i kız, 97’ si erkektir, 4 ve 5. sınıfa devam eden öğrencilerdir. Yirmi öğrenci velisinin ise tamamı kadındır. İkinci aşamada beş öğretmene araştırmacı tarafından geliştirilen program uygulanmış ve eğitim öncesisonrası sınıf gözlemleri yapılarak öğretmen davranışları gözlenmiştir. Araştırma bulgularından elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir. Hangi davranışların istenmeyen davranış olduğu konusunda katılımcılar benzer tutum içinde olmuşlar, çoğunlukla toplumsal beklentilere uygun olmayan davranışları sınıf içinde istenmeyen davranış olarak nitelendirmişlerdir. Davranışın niçin problem olduğu ile ilgili olarak öğretmenler, davranışın daha çok kendilerine ve diğerlerine getirebileceği olumsuz akademik sonuçları, veliler kendilerinde yaratacağı olumsuz
psikolojik ve sosyal sonuçları belirtmişlerdir. Öğrencilerin davranışlarının
sonuçlarından haberdar olduğu, ancak erkek öğrencilerin, davranışlarının diğerleri üzerindeki psikolojik etkilerinin farkında olmadığı görülmüştür. Öğretmenler, davranışın sınıf içinde gözlenme sıklığını öğrenci ve velilere daha yüksek algılamışlardır. Sınıf gözlemlerine göre, problem davranışların gözlenme sıklığı öğretmen ve öğrenci algılamalarından daha yüksek olmuştur. Veliler, istenmeyen davranışları öğretmen ve öğrencilere göre “en ciddi” algılayan grup olmuştur.
Araştırmaya katılan gruplar problem davranışların nedenlerini öncelikle dışsal
faktörlere bağlamış ve başkalarını suçlama yönünde tutum sergilemişlerdir.
Öğretmenler, istenmeyen davranışlarla baş etme stratejilerini önleyici ve iyileştirici bir diğer ifadeyle olumlu algılamakta, öğrenciler ise öğretmenlerinin davranışlarının cezalandırıcı, korkutucu ve adaletsiz olduğunu düşünmektedir. Sınıf gözlemleri sırasında öğretmenlerin en yaygın kullandığı stratejiler sözlü uyarı (yüksek sesle bağırma), görmezden gelme, beden diliyle uyarı, azarlama ve gözdağı verme olmuştur. Öğrenci ve veliler evde istenmeyen davranışa karşı ilk tepkinin sinirli bir sesle bağırma, azarlama ve gözdağı verme olduğu, davranış tekrarlandığında ise fiziksel ceza uygulandığı konusunda hemfikir olmuşlardır. Öğretmenler ve veliler, disiplin problemlerinin çözümünde öğretmen-veli işbirliğinin gerekli olduğuna inanmaktadır. Veliler öğretmenden istenmeyen bir davranış yaptığında çocuğa kızmasını- bağırmasını ve dayak atmasını beklediğini, öğretmenler ise velilerden öncelikle çocuğa dayak atmamasını, sevgi ve ilgi göstermesini beklediklerini belirtmişlerdir. Öğrenciler ise öğretmenlerinden en çok dayak atmamasını, ceza vermemesini ve sinirlenip bağırarak, onları korkutmamasını beklemektedir. Öğretmenler, okuldaki disiplin sorunlarının çözümüne yönelik öncelikle okulun fiziksel koşullarının iyileştirilmesi, eksik araç-gereç ve materyallerin tamamlanması, aile ile ilişkilerin geliştirilmesi gerektiğini düşünmektedir. Veliler ise, fiziksel koşulların düzeltilmesinin yanı sıra, okulda güvenlik
önlemlerinin alınması, çok ciddi sorunlar yaratan öğrencilerin okuldan
uzaklaştırılmasını gerektiğini belirtmişlerdir.
Öğretmenlerin istenmeyen davranışlarla baş etme stratejilerinde eğitim sonrası
en büyük değişiklik “görmezden gelme” stratejisinin kullanımında gerçekleşmiş, sorun davranışı “görmezden gelme”, %23.5 oranında daha az kullanılan bir strateji olmuştur. Eğitim sonrası sözel uyarıların içeriğinde ve ifadesinde önemli değişiklikler meydana gelmiş, bağırma, azarlama ve gözdağı verme, aşağılayıcı söz söyleme-alay etme ve zorla özendirme yöntemleri daha az kullanılmıştır. Olumlu yöntemleri uygulayabilen öğretmenlerin, kaçınılması gereken stratejileri de kullanmaya devam ettikleri gözlenmiştir. Sonuç olarak, davranış problemlerini azaltmak ve okullardaki düzeni arttırmak için var olan ve önerilen stratejilerin etkililikleri konusunda da araştırmalar yapılmasına, davranış yönetiminde ailelerin bilinçlendirilmesine, öğrenci ve velilere yönelik destekleyici programların koordine edilmesine ihtiyacımız olduğu söylenebilir.