bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi,
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
IMF POLİTİKALARININ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN
MAKROEKONOMİK PERFORMANSLARINA ETKİLERİ
İlhan ÖZTÜRK
Danışman: Prof.Dr. H. Mahir FİSUNOĞLU
DOKTORA TEZİ
ADANA, 2009
ii
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından İktisat Anabilim Dalında DOKTORA TEZİ olarak kabul
edilmiştir.
Başkan : Prof. Dr. H. Mahir FİSUNOĞLU
(Danışman)
Üye : Prof. Dr. H. Çetin BEDESTENCİ
Üye : Üye: Prof. Dr. Nejat ERK
Üye : Prof. Dr. H. Altan ÇABUK
Üye : Doç. Dr. M. Fatih CİN
ONAY
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
…../…../…..
Prof.Dr. Azmi YALÇIN
Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.
iii
ÖZET
IMF POLİTİKALARININ GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERİN
MAKROEKONOMİK PERFORMANSLARINA ETKİLERİ
İlhan ÖZTÜRK
Doktora Tezi, İktisat Anabilim Dalı
Danışman: Prof. Dr. H. Mahir FİSUNOĞLU
bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi,
Kasım 2009, 81 sayfa
1944 yılında Uluslararası Para Sisteminin esaslarını belirleyen Bretton Woods
anlaşması gereğince kurulmuş olan Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası,
özellikle gelişmekte olan ülkeler için vazgeçilmez bir finansman kaynağı olmuştur. IMF
özellikle ülkelerin ödemeler dengesinde karşılaşmış oldukları açıkları finanse etme
misyonunu üstlenirken, aynı anlaşma esnasında kurulmuş olan Dünya Bankası ise ikinci
dünya savaşı sonrası ülkelerin yeniden yapılanmalarına ve kalkınmalarına yardımcı
olacak kaynakları sağlama misyonunu üstlenmiştir.
Bu tezde öncelikle IMF ile ilgili genel bir bilgi ve IMF’nin gelişmekte olan
ülkeler açısından önemi anlatılacaktır. Daha sonra IMF’nin bu ülkelerde uygulamış
olduğu politika uygulamaları ve IMF’ye yapılan eleştiriler üzerinde durulacaktır.
Bununla beraber IMF’nin gelişmekte olan ülkelerdeki makroekonomik etkilerini
ölçmeye yönelik önceden yapılmış olan çalışmalar ile ilgili literatür taraması, bu
çalışmalarda kullanılan yöntemler ve IMF öncesi ve sonrası bu ülkelerdeki
makroekonomik durum hakkında bilgi verilecektir. Uygulama bölümünde ise IMF
politikalarının kişi başına gelir üzerindeki etkileri incelenecektir.
Bu tezde en küçük kareler (EKK) yöntemi kullanılarak IMF politikalarının kişi
başına gelir üzerindeki etkisi 1988-2007 yılları arasında IMF politikalarını uygulayan
24 gelişmekte olan ülke için ayrı ayrı incelenmiştir.
IMF politikalarının kişi başına gelir (büyüme) üzerindeki etkileri yapılan
analizin sonucunda şu şekilde özetlenebilir: i) 6 ülke (Cezayir, Çin, Mısır, Tayland,
iv
Ürdün ve Brezilya) için IMF politikalarının kişi başına gelir üzerinde negatif etkisi
bulunmaktadır. ii) 9 ülke (Bolivya, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Peru, Tunus,
Bulgaristan, Romanya, Arjantin ve Meksika) için IMF politikalarının kişi başına gelir
üzerinde pozitif etkisi vardır. iii) Diğer 9 ülkede (Fas, Ukrayna, Rusya Federasyonu,
Türkiye, Macaristan, Güney Afrika, Şili, Uruguay, Venezüella) ise IMF politikalarının
kişi başına gelir üzerinde bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Sonuç olarak IMF
programlarının kişi başına gelir üzerindeki net etkileri hakkında kesin bir şey söylemek
mümkün değildir.
Genel olarak IMF programlarının makroekonomik değişkenler üzerine yaptığı
etkiye bakıldığında bu etkinin ödemeler dengesi ve enflasyon üzerinde olumlu etkisinin
olduğu diğer makroekonomik değişkenler üzerinde ise literatürde de olduğu gibi net bir
etkisinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Diğer bir deyişle genel olarak IMF programlarının
etkileri üzerine genel bir uzlaşının olmadığı görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: IMF, İstikrar Politikaları, Büyüme, Kişi Başına Gelir, Gelişmekte
olan Ülkeler
v
ABSTRACT
THE EFFECTS OF IMF POLICIES ON THE MACROECONOMIC
PERFORMANCE OF DEVELOPING COUNTRIES
İlhan ÖZTÜRK
Ph.D. Dissertation, Department of Economics
Supervisor: Prof. Dr. H. Mahir FİSUNOĞLU
November 2009, 81 pages
The International Monetary Fund (IMF) and World Bank, which established in
1944 according to the Bretton Woods agreement in which determines the essentials of
international monetary system, become a financial source of developing countries.
While the mission of IMF is to finance the balance of payments deficits of countries, the
mission of World Bank was to finance the reconstruction of nations devastated by
World War II.
In this dissertation, firstly, a general information about IMF and the importance
of IMF on developing countries will be studied. Then the policy applications of IMF in
these countries and criticisms on IMF will be analyzed. Also a literature review about
the macroeconomic effects of IMF on developing countries, the methodologies used in
these studies and the macroeconomic situation before and after IMF in this countries
will be explained. The effects of IMF credits on per capita GDP will be investigated for
developing countries in the application section.
The ordinary least square (OLS) method is used to investigate the effects of IMF
policies on per capita GDP of 24 developing countries for the 1988-2007 period in this
dissertation. The effect is analyzed seperately for each country.
The effects of IMF policies on per capita GDP in developing countries can be
summarized as follows: i) Negatif effect on IMF policies on per capita GDP is found in
six countries (Algeria, China, Egypt, Thailand, Jordan and Brazil). ii) For nine countries
(Bolivia, Dominic Republic, Ecuador, Peru, Tunusia, Bulgaria, Romania, Argentina and
vi
Mexico), positive effect of IMF policies on per capita GDP is found. iii) No effect of
IMF policies on per capita GDP is found in the rest of other nine countries (Morocco,
Ukrania, Russian Federation, Turkey, Hungary, South Africa, Chile, Uruguay,
Venezuela). In conclusion, it may be argued that it is not possible to say about the net
effects of IMF policies on per capita GDP.
While there is a positive macroeconomic effects of IMF programs on balance of
payments and inflation variables, there is no consensus on the net effects of IMF
programs on other macroeconomic variables paralel to the literature. In other words, for
the period and countries studied in this dissertation, there is no consensus about the
effects of IMF programs on macroeconomic variables.
Keywords: IMF, Stabilization Policies, Growth, Per capita GDP, Developing Countries
vii
bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi,
İÇİNDEKİLER
ÖZET…………………………………………………………………………………………………………. ii
ABSTRACT ……………………………………………………………………………………………… iv
KISALTMALAR LİSTESİ………………………………………………………………………… viii
TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………………………………….. ix
EKLER LİSTESİ…………………………………………………………………. x
GİRİŞ ………………………………………………………………………………………………………. 1
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK IMF: GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER
AÇISINDAN ÖNEMİ
1.1. Uluslararası Para Fonu’ nun Önemi ve Amacı ……………………………………………..4
1.2. IMF: Tarihsel Süreç, Politikalar, İmkanlar ve Krediler……………………………………….7
1.2.1. IMF’nin Kuruluşu…………………………………………………………………………………7
1.2.2. IMF’nin Temel Amaçları……………………………………………………………………….7
1.2.2.1. IMF’nin Örgüt Yapısı……………………………………………………………….8
1.2.2.2. IMF’nin Mali Kaynakları………………………………………………………….8
1.2.3. IMF Kredi Kaynaklarının Kullandırılması……………………………………………….8
1.2.4. IMF’nin Üye Ülkelere Sunduğu Hizmetler ve Kredi İmkânları………………….9
1.2.4.1. Rezerv Dilimi Pozisyonu………………………………………………………….9
1.2.4.2. Kredi Dilimi Politikaları………………………………………………………….10
1.2.4.2.1. “Stand by” Düzenlemesi…………………………………………….10
1.2.4.2.2. Genişletilmiş Fon Kolaylığı………………………………………..11
1.2.4.2.3. Telafi Edici Finansman Kolaylığı………………………………..11
1.2.4.2.4. Tampon Stok Finansman Kolaylığı……………………………..11
1.2.4.2.5. Ek Rezerv İmkanı……………………………………………………..12
1.2.4.3. Az Gelişmiş Ülkelere Uygulanan İmkanlar………………………………..12
1.2.4.3.1.Yapısal Uyum Kolaylığı……………………………………………..12
1.2.4.3.2. Genişletilmiş Yapısal Uyum Kolaylığı…………………………13
1.2.4.4. Acil Yardım…………………………………………………………………………..13
viii
1.2.4.5. Geçici İmkânlar……………………………………………………………………..13
1.2.4.6. Özel Çekme Hakları……………………………………………………………….14
1.2.4.7. Teknik Yardımlar…………………………………………………………………..14
1.2.5. IMF’ye Üye Ülkeler, Kotalar ve Oy Güçleri…………………………………………14
1.2.6. Niyet Mektubu………………………………………………………………………………….15
1.3. Uluslararası Para Fonu’na Yönelik Eleştiriler …………………………………………..15
İKİNCİ BÖLÜM
IMF POLİTİKALARININ DEĞERLENDİRİLMESİNE
YÖNELİK LİTERATÜR TARAMASI
2.1. IMF Programlarının Etkilerini Ölçmede Kullanılan Yöntemler…………………………21
2.2. Literatür Taraması……………………………………………………………………………………….23
2.3. IMF Öncesi ve Sonrası Makroekonomik Durum……………………………………………..30
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ, MODEL VE SONUÇLAR
3.1. Ampirik Model ve Veri Seti………………………………………………………………………….36
3.2. Uygulama Sonuçları…………………………………………………………………………………….38
3.3. Seçilmiş Ülkeler İçin IMF Politikalarının Makroekonomik Etkileri……………………44
3.3.1. IMF Politikalarının Arjantin Ekonomisine Etkileri………………………………….44
3.3.2. IMF Politikalarının Brezilya Ekonomisine Etkileri…………………………………47
3.3.3. IMF Politikalarının Meksika Ekonomisine Etkileri…………………………………49
3.3.4. IMF Politikalarının Türkiye Ekonomisine Etkileri………………………………….51
SONUÇ ……………………………………………………………………………..…55
KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………………………61
EKLER……………………………………………………………………………………………………………70
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………………………………….81
ix
KISALTMALAR LİSTESİ
AGÜ : Az Gelişmiş Ülkeler
BSFF : Tampon Stok Finansman Kolaylığı
CCFF : Telafi Edici Finansman Kolaylığı
ÇUŞ : Çok Uluslu Şirketler
DB : Dünya Bankası
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
EFF : Genişletilmiş Fon Kolaylığı
ESAF : Genişletilmiş Yapısal Uyum Kolaylığı
GATT : Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması
GOÜ : Gelişmekte Olan Ülkeler
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
GSYİH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
IBRD : Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
ILO : Uluslararası İşçi Örgütü
IMF : Uluslararası Para Fonu
KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsleri
KKBG : Kamu Kesimi Borçlanma Gereği
LOI : Niyet Mektubu
MB : Merkez Bankası
PRGF : Yoksulluğu Azaltıcı ve Büyüme Kolaylığı
SBA : Stand by Düzenlemesi
SDR : Özel Çekme Hakları
SRF : Ek Rezerv İmkanı
bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi,
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1. IMF’ye En Çok Borcu Olan 10 Ülke 15
Tablo 2.1. 1970–2004 yılları arasında IMF Tarafından Onaylanan Program
Sayısı Ve Verilen Borç Miktarları
21
Tablo 2.2. IMF Programlarının Ülkelerin Makroekonomik
Performanslarına Etkileri: Literatür Taraması
28
Tablo 2.3. Endonezya için IMF Öncesi Ve Sonrası Ekonomik
Göstergelerin Durumu
30
Tablo 2.4. Rusya için IMF Öncesi Ve Sonrası Ekonomik Göstergelerin
Durumu
31
Tablo 2.5. IMF Programlarının Makroekonomik Değişkenler Üzerindeki
Etkileri
32
Tablo 2.6. IMF Programlarının Seçilmiş Ülkelerin Makroekonomik
Değişkenler Üzerindeki Etkileri
34
Tablo 3.1. Çalışmada Kullanılan Ülkeler 38
Tablo 3.2. Sıradan En Küçük Kareler Regresyon Sonuçları 40
Tablo 3.3. Makroekonomik Değişkenlerin Kişi Başına Gelir Üzerindeki
Etkileri
43
Tablo 3.4. Makroekonomik Değişkenlerin Düşük Orta Gelirli Ülkelerde
Kişi Başına Gelir Üzerindeki Etkileri
43
Tablo 3.5. Makroekonomik Değişkenlerin Üst Orta Gelirli Ülkelerde Kişi
Başına Gelir Üzerindeki Etkileri
44
Tablo 3.6. Arjantin’in IMF ile Yaptığı Anlaşmalar 46
Tablo 3.7. Arjantin Makroekonomik Göstergeleri (1975-2004) 47
Tablo 3.8. Brezilya’nın IMF ile Yaptığı Anlaşmalar 48
Tablo 3.9. Brezilya Makroekonomik Göstergeleri (1975-2004) 49
Tablo 3.10. Meksika’nın IMF ile Yaptığı Anlaşmalar 50
Tablo 3.11. Meksika Makroekonomik Göstergeleri (1975-2004) 51
Tablo 3.12. Türkiye’nin IMF ile Yaptığı Anlaşmalar 53
Tablo 3.13. Türkiye Makroekonomik Göstergeleri (1975-2004) 54
xi
EKLER LİSTESİ
Ek 1. IMF’ye Üye Ülkeler, Kotalar ve Oy Güçleri (2008) 70
Ek 2. Veri Seti 74
1
GİRİŞ
Büyük ekonomik bunalım ve onu takip eden İkinci Dünya Savaşı sonrası
ülkelerin ekonomik sorunlarına çare bulmak üzere Bretton Woods’ta toplanan ülkeler
1944 yılında Uluslararası Para Sisteminin esaslarını belirlemiş ve bunu “Bretton Woods
Anlaşması” olarak tescil etmiştir. Bu anlaşma gereğince kurulmuş olan Uluslararası
Para Fonu (International Monetary Fund – IMF) ve Dünya Bankası (DB), ülkeler için
vazgeçilmez bir finansman kaynağı olmuştur. Özellikle gelişmekte olan veya az
gelişmiş ülkeler, karşılaşmış oldukları makro ekonomik sorunlara veya darboğazlara
çare aramak amacıyla sıkça bu iki kuruma başvurmuşlardır. Bu kuruluşlar arasında
IMF’nin özel bir yeri vardır. IMF ülkelerin ödemeler dengesinde karşılaşmış oldukları
açıkları finanse etme misyonunu üstlenmiştir. Aynı Anlaşma çerçevesinde kurulmuş
olan DB ise İkinci Dünya Savaşı sonrası ülkelerin yeniden yapılanmalarına ve
kalkınmalarına yardımcı olacak kaynakları sağlamayı amaçlamıştır. Her iki kurum
gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkeler açısından önemini halen korumaktadır.
Başlangıçta var olan bu derece hayati bir öneme sahip olan her iki kurum
üzerinde sürekli akademik araştırmalar yapılmaktadır. Araştırmalar IMF’nin gerek
dünya ekonomisine ve gerekse ülkeler üzerindeki etkisine yöneliktir. Gelişmekte olan
ülke yöneticileri gelişmiş ülke olabilmek için her türlü kaynaklardan yararlanmanın
yolunu aramaktadır. IMF bu imkanlar arasında en öncelik alan bir kuruluş olması
itibariyle sürekli dikkatleri üzerine toplamaktadır. Ancak IMF kaynaklarının
kullanılması ülkelerin kişisel ve makro düzeyde zenginliklerini nasıl etkilediği
konusunda görüş birliğinin oluşmadığı görülmektedir. Bu tespitten hareketle yapılması
planlanan bilimsel bir çalışma ile yukarıda ifade edilen belirsizliğin belli derecede
açıklığa kavuşturulmasına çalışılacak ve çalışma bir doktora tezi olarak
sonuçlandırılacaktır.
Bu tezin genel amacı en küçük kareler (EKK) yöntemi kullanılarak 1988-2007
yılları arasında IMF politikalarını uygulayan 24 gelişmekte olan ülkede IMF’den alınan
kredilerin kişi başına gelir üzerindeki etkisini her ülke için ayrı ayrı inceleyerek IMF
politikaları sonuçlarının yukarıda ifade edilen belirsizliğin çözümüne bir katkı
sağlamaktır.
2
Konu üzerinde yapılan çalışmalara ilişkin
bitirme tezi konuları, bitirme tezi kuralları, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezi örneği, bitirme tezleri, bitirme ödevi, lisans bitirme tezi, tez konuları, iktisat, makro iktisat, mikro iktisat, istatistik bitirme tezi, muhasebe, maliye, Çalışma Ekonomisi, bitirme tezi örneği, bitirme tezi örnekleri, bitirme tezleri, lisans bitirme tezi, bitirme tezi izle, Hukuka Giriş Bitirme Tezi,