Sosyobilimsel Konular, Argümantasyon Becerisi, İnsan Hakları Eğitimi, Vatandaşlık ve İnsan Hakları İçin Fen Eğitimi, Eylem Araştırması
Bu çalışma, ortaokul sekizinci sınıf öğrencilerinde fen ve teknoloji dersinde
sosyobilimsel konularla argümantasyon becerisinin ve insan haklarına yönelik tutumun
nasıl geliştirilebileceğini ve uygulamada karşılaşabilecek sorunların nasıl
giderilebileceğini ayrıntılı olarak incelenmesi amacıyla gerçekleştirilmiş bir eylem
araştırmasıdır. Araştırma 2012-2013 eğitim-öğretim yılı bahar ve güz döneminde orta
sosyoekonomik düzeyde bir ortaokulda gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma
grubunu ise amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilmiş
sekizinci sınıf düzeyinde öğrenim görmekte olan 14’ü kız 12’si erkek olmak üzere 26
kişilik bir öğrenci grubu oluşturmuştur. Araştırma verileri yapılandırılmamış gözlem
(Kamera kayıtları), öğretmen ve öğrenci günlükleri, argümantasyon becerisi ve insan
haklarına ilişkin yazılı dokümanlar ve araştırmacılar tarafından geliştirilen İnsan
Haklarına Yönelik Tutum Ölçeği (İHTÖ) kullanılarak toplanmıştır. Araştırmanın nitel
verileri içerik analizi yapılarak çözümlenmiştir. Bu analiz uygulama süreci içinde ve
süreç tamamlandıktan sonra yapılan analizler olmak üzere iki aşamalı olarak ve sürekli
karşılaştırma yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. İHTÖ puanlarındaki değişim ise
Freidman testi kullanılarak analiz edilmiştir.
Sosyobilimsel Konular, Argümantasyon Becerisi, İnsan Hakları Eğitimi, Vatandaşlık ve İnsan Hakları İçin Fen Eğitimi, Eylem Araştırması
Araştırma sonuçları sosyobilimsel konular temelli uygulamalarla çalışma
grubunu oluşturan öğrencilerde insan haklarına yönelik anlayış ve tutum gelişiminin
sağlandığını göstermiştir. Bu bağlamda nitel bulgular birinci kuşak haklardan insanlık
onuru, yaşama hakkı, ayrımcılık yasağı kişinin bedensel ve ruhsal dokunulmazlık hakkı,
özel yaşama saygı ve bilgilerin gizliliği hakkı, mülkiyet hakkı, adil yargılanma hakkı ve
ifade özgürlüğü hakkı ile ilgili anlayış ve tutum gelişiminin gerçekleştirildiğini ortaya
iv
koymuştur. İkinci kuşak haklardan ise meslek seçme ve çalışma hakkı, haksız işten
çıkarılmaya karşı koruma hakkı, sağlık hizmetleri hakkı, barınma hakkı, yeterli yaşam
standardı hakkı, gıda güvenirliği hakkı için anlayış ve tutum gelişiminin sağlandığını
ortaya koymuştu. Üçüncü kuşak haklar kapsamında ise çevresel koruma hakkı,
insanlığın ortak mal varlığına saygı hakkı, barış hakkı ve sürdürülebilir kalkınma hakkı
için tutum ve anlayış gelişimi sağlandığını göstermiştir. Nicel bulgular ise insan
haklarına yönelik tutumun anlamlı bir şekilde artarak değiştiğini göstermiştir. Ayrıca,
araştırma kapsamında uygulamalar süresince insan haklarıyla ilgili anlam oluşturma ve
insan haklarıyla bağdaşmayan fikirler öne sürme ve ısrar etme problemleri yaşandığı
tespit edilmiştir.
Sosyobilimsel Konular, Argümantasyon Becerisi, İnsan Hakları Eğitimi, Vatandaşlık ve İnsan Hakları İçin Fen Eğitimi, Eylem Araştırması
Araştırmanın argümantasyon becerisi gelişimine ilişkin sonuçları ise
sosyobilimsel konular temelli uygulamalarla fen ve teknoloji dersinde ortaokul sekizinci
sınıf öğrencilerinde argümantasyon becerisinin geliştirilebileceğini ve üretilen
argümanların kalitesinde olumlu yönde bir değişim meydana geldiğini göstermiştir. Bu
bağlamda öğrencilerin tamamında iddia, gerekçe, kanıt, karşı iddia-gerekçe ve çürütücü
üretebilme becerisi gelişiminin sağlandığı tespit edilmiştir. Ayrıca, öğrencilerin
argüman gelişim süreçlerinde farklılıklar bulunduğu akademik olarak daha başarılı olan
öğrencilerin argümantasyon becerilerinin daha hızlı gelişim gösterdiği ve daha zengin
yapıda argümanlar sergiledikleri saptanmıştır. Ayrıca, uygulamalar süresince, iddiayı
desteklemeyen gerekçe ve kanıt sunma, dini gerekçeler sunarak kanıtlarla
destekleyememe, destekleyici bilgi ve araştırma becerisi eksikliği, sözel dilsel beceri
eksikliği, gerekçe ve kanıt arasındaki farkı ayırt edememe, hangi bilgilerin kanıt
olacağına karar verememe gibi çeşitli problemlerin yaşandığı tespit edilmiştir.
Araştırmadan elde edilen bu sonuçlar çalışma grubunu oluşturan öğrencilerde
sosyobilimsel konularla argümantasyon becerisi ve insan haklarına ilişkin tutumun
geliştirilebileceğini göstermiştir. Bununla birlikte, duruma ilişkin daha kapsamlı bilgi
sağlayabilmek için farklı sosyoekonomik düzeydeki okullarda, farklı sınıf düzeylerinde,
farklı deneyim ve yeterliliklere sahip öğretmenlerle ve daha geniş örneklemlerle
çalışmaların yapılması önerilebilir.
Sosyobilimsel Konular, Argümantasyon Becerisi, İnsan Hakları Eğitimi, Vatandaşlık ve İnsan Hakları İçin Fen Eğitimi, Eylem Araştırması